Główny bohater powieści Jaroslava Haška Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej.
Niewielkiego wzrostu, pulchny prażanin z Królewskich Vinohradów, o pogodnym usposobieniu, gaduła, na każdą okazję ma gotową anegdotę. W każdej sytuacji zachowuje zdrowy rozsądek. Cierpi na reumatyzm i często skarży się na bóle w kolanach. Utrzymuje się z handlu kundlami, którym sporządza wymyślne rodowody. Większość wolnego czasu upływa mu w gospodzie Pod Kielichem. Został zwolniony ze służby wojskowej w ck armii z racji stwierdzonego przez komisję lekarską kretynizmu - mawia o sobie, że jest kretynem urzędowym. Wybuch I wojny światowej zmienia sytuację i Szwejk otrzymuje powołanie do armii. Służba w wojsku nie wpływa na jego nastawienie do świata, co często wpędza go w tarapaty, z których wychodzi obronną ręką. Bardziej uciążliwe okazuje się to dla jego przełożonych, których najczęściej Szwejk wprawia w ciężki stan irytacji.
Z tego też względu prędko pozbywają się go zewsząd, nawet ze szpitala wariatów, dokąd został skierowany przez komisję wojskową. Zostaje ordynansem nadużywającego wszelkich trunków kapelana polowego Ottona Katza. Ten przegrywa go w karty do porucznika Henryka Lukasza, służbisty i miłośnika kobiecych wdzięków, które to cechy przyczyniają mu wielu kłopotów. Szwejk także nie ułatwia życia Lukaszowi - chcąc przypodobać się porucznikowi, kradnie dlań rasowego psa, należącego do pułkownika. I porucznik, i jego ordynans zostają skierowani na front, jednak nigdy tam nie docierają. Szwejk wielokrotnie gubi się swemu przełożonemu, ale ku rozpaczy tego ostatniego zawsze się odnajduje i szczegółowo opowiada o tym, co spotkało go po drodze. A przygód miał niemało: m.in. został uznany a to za szpiega, a to za rosyjskiego żołnierza, skazany przez sąd polowy na rozstrzelanie. W ostatniej chwili uchodzi z życiem dzięki depeszy potwierdzającej jego tożsamość.
Szwejk jest swoistym symbolem antywojennej i antymilitarnej postawy, nieprzybierającej jednak formy otwartego buntu, lecz przez ludowy humor obnażającej absurdy przepisów wojskowych i bezsens samej wojny. W postaci tej odnaleźć można ślady dawnego, znanego od czasów antycznych toposu komicznego miles gloriosus - żołnierza samochwała, frontowego nieudacznika chwalącego się swoimi wymyślonymi przewagami, w rzeczywistości zatroskanego wyłącznie tym, by w miarę bezpiecznie i zarazem z korzyścią wyjść z wojennych opresji. Postać Szwejka łączy w sobie cechy same- go autora, jego przyjaciela Karela Marka (choć ten został też sportretowany w postaci jednorocznego ochotnika Marka), nazwisko zaś otrzymał od Józefa Szwejka - syna dozorcy kamienicy, gdzie znajduje się gospoda Pod Kielichem.
Wiele z zamieszczonych w powieści anegdot Hašek zasłyszał pewnie przy kuflu piwa. Szwejk początkowo był bohaterem krótkich hu- moresek (pisanych od 1911 r.), wydanych później w jednym tomie. Przygody... opublikowane zostały w Czechosłowacji w 1921 r., tłumaczono je na blisko 60 języków (najbardziej popularny polski przekład Pawła Hulki-Laskowskiego z 1931 r.; mniej znany Józefa Waczkówa z 1991 r. Dole i niedole dzielnego żołnierza Szwejka podczas wojny światowej). Do postaci Szwejka sięgali późniejsi autorzy - był bohaterem m.in. sztuki Bertolta Brechta Szwejk podczas II wojny światowej; felietonista emigracyjnych "Wiadomości Polskich" Wacław Solski w latach 40. stworzył cykl Opowieści o Szwejku, Josef Marek wydał w 1992 r. powojenną kontynuację przygód wojaka po II wojnie światowej. Pierwszy film na motywach powieści zrealizowano w Czechosłowacji w 1926 r. (reż. Karel Lamaè), największą popularność zdobyła wersja z 1957 r. (reż. Karel Stekly) z Rudolfem Hrušínskim w tytułowej roli. W Polsce w 1995 r. Włodzimierz Gawroński zrealizował film pt. Opowieść o Józefie Szwejku i jego najjaśniejszej epoce według scenariusza Leszka Mazana, w którym rolę Szwejka powierzył Jerzemu Stuhrowi.