Postać historyczna, bohater średniowiecznej legendy, Pieśni Tannhäusera z 1515 r. i szeregu innych utworów (m.in. wierszy Heinego i Konopnickiej) oraz tytułowy bohater opery Ryszarda Wagnera Tannhäuser i wartburski turniej śpiewaczy.
Tannhäuser (1205-70) poeta, nadworny minnesinger (niemiecki odpowiednik trubadura) księcia Austrii, Fryderyka Walecznego, już za życia był otoczony legendą. W średniowiecznej Europie stał się bohaterem wielu opowieści. W XVI w. powstała Pieśń Tannhäusera (utrwalona w XIX w. w zbiorze Cudowny róg chłopca), opowiadająca o młodzieńcu, który w swych wędrówkach dotarł do groty Wenus (u podnóża Venusberg w Turyngii), a jej gospodyni obdarzyła go niezwykłymi doznaniami erotycznymi.
Świadom swego grzechu Tannhäuser postanawia odbyć pokutę i pielgrzymuje do Rzymu, by błagać papieża o rozgrzeszenie. Jednak winy rycerza są tak wielkie, że prędzej zakwitnie papieski pastorał niż zostaną mu one odpuszczone. Zrezygnowany grzesznik, nieświadom tego, że nim odszedł, berło pokryło kwiecie, wraca do jaskini Wenus.
W operze Wagnera wątek legendy został rozbudowany. Tannhäuser po długim czasie spędzonym z Wenus tęskni za wolnością i ziemskim światem. Aby uwolnić się od zaborczej kochanki, toczy z nią długi spór, wreszcie wzywa imienia Matki Przenajświętszej i góra rozkoszy niknie. Za namową napotkanych rycerzy powracających z Rzymu godzi się udać z nimi na zamek w Wartburgu i uczestniczyć w turnieju pieśni na cześć miłości, zwłaszcza, że ma tam spotkać szlachetną damę, piękną Elżbietę.
Wolfram w swej pieśni sławi miłość, dworską, Tannhäuser - pomny na przyrzeczenie dane Wenus, że zawsze będzie ją sławił swymi pieśniami - miłość zmysłową, grzeszną. Wzbudza tym oburzenie zebranych, wszyscy opuszczają zgromadzenie. Rycerze chcą go zabić, jedynie Elżbieta staje w jego obronie. Wzruszony jej szlachetnością, rusza do Rzymu, by oczyścić się z grzechów. Powraca zrozpaczony, gdyż nie otrzymał absolucji. Zjawia się Wenus i wabi go.
Jednak Wolfram, przyzywając imię zmarłej Elżbiety, ratuje nieszczęśnika przed zatraceniem. Tannhäuser umiera z imieniem Elżbiety na ustach, chór pielgrzymów obwieszcza, że papieski pastorał zakwitł, co jest znakiem zbawienia duszy grzesznika.
Premiera opery odbyła się w Dreźnie w 1845 r.