Postać z mitologii greckiej.
Największy z bohaterów ateńskich. Syn Ajgeusa (lub samego Posejdona) i Ajtry. Miał zostać spłodzony wskutek intrygi króla Trojzeny, który spił Ajgeusa i wyprawił do łóżka ze swą córką Ajtrą. Kiedy okazało się, że ta jest w ciąży, Ajgeus schował pod głazem swój miecz i sandały mówiąc, by syn - kiedy tylko zdoła podnieść głaz - przybył do Aten ze schowanymi pod nim przedmiotami. Tezeusz tak uczynił, a po drodze do Aten pokonał wiele potworów i złoczyńców polujących na podróżnych, m.in. Prokrusta.
W Atenach został uznany spadkobiercą władcy, ale musiał zwyciężyć konkurentów do tronu. Potem poskromił dzikiego byka, który pustoszył okolice Maratonu, a następnie udał się na Kretę, by pokonać żyjącego w głębi labiryntu Minotaura, któremu co roku Ateny musiały składać w ofierze siedem dziewcząt i tyleż chłopców. Na Krecie w Tezeuszu zakochała się od pierwszego wejrzenia królewna Ariadna, dając mu kłębek nici (rozwijając je oznaczył sobie drogę powrotną) i miecz, którym zabił Minotaura.
Opuścił Kretę razem z Ariadną, którą jednak posłuszny woli bogów porzucił na Naksos (scenę tę opisują m.in. Katullus w Pieśni LXIV i Owidiusz w Listach heroin). Dopływając do Aten zapomniał zmienić żagiel, w związku z którym to przeoczeniem, Ajgeus, przekonany że syn nie żyje, popełnił samobójstwo. Walczył potem z Amazonkami, biorąc do niewoli ich królową.
Mąż Fedry i ojciec poczętego ze związku z Amazonką Hipolita, do którego śmierci przyczyni się na skutek intryg czy to żony, czy też jej sług (różne, a miejscami rozbieżne wersje Fedry przedstawiają Hipolit [uwieńczony] Eurypidesa i Fedra Seneki). Sprawiedliwy władca i obrońca praw niepisanych w Błagalnicach Eurypidesa, pojawia się również jako ucieleśnienie ideału philantropa w Edypie w Kolonos Sofoklesa i Heraklesie szalonym Eurypidesa; z drugiej jednak strony źródła wspominają o świętokradczej wyprawie Tezeusza w podziemia, skąd chciał wykraść Persefonę (tak Fedra Seneki). Zamordowany podstępnie przez Likomedesa.
Współcześnie bohater m.in. Tezeusza André Gide’a (1946) i dramatu Nikosa Kazantzakisa (1955).