Tytułowa bohaterka powieści Maksyma Gorkiego Matka.
Czterdziestoletnia wdowa po Michale ➞ Własowie, matka Pawła ➞ Własowa. Wysoka, nieco przygarbiona. Na owalnej, nieco obrzękłej twarzy, pociętej zmarszczkami, błyszczały ciemne oczy, wylęknione i smutne. W całej jej postaci było coś łagodnego, pokornego i budzącego litość. Za życia męża, który się nad nią pastwił, była cicha, potulna i wylękniona. By nie zwracać na siebie uwagi i nie prowokować Michała do wszczęcia kolejnej awantury, poruszała się po domu bezszelestnie. Po śmierci męża, którą przyjęła z ulgą, jej największą troską stało się zapewnienie szczęścia synowi.
Początkowo z trwogą myślała, że Paweł pójdzie w ślady ojca. Po pewnym czasie zauważyła jednak, że jej syn zaczyna się zmieniać. Jego surowa powaga, używanie niezrozumiałych wyrażeń i pomaganie w gospodarstwie napawało ją lękliwą uwagą i cichą radością. Kiedy się dowiedziała, że Paweł przystąpił do rewolucyjnej organizacji socjalistycznej, strach o syna mieszał się w jej sercu z poczuciem dumy. Przysłuchując się mimo woli rozmowom, jakie toczono w jej domu, zaczyna darzyć sympatią młodych rewolucjonistów i nabiera zainteresowania dla sprawy, o jaką walczą.
Po aresztowaniu Pawła odwiedza go w więzieniu i zaczyna współpracować z jego towarzyszami (przemyca na teren fabryki ulotki, by oddalić od syna zarzut ich kolportowania). Jest także obecna na rozprawie sądowej, podczas której z dumą słucha płomiennego przemówienia Pawła. Wpada w ręce żandarmów na dworcu kolejowym, podczas rozrzucania proklamacji z przemówieniem syna. Bodźcem wszystkich jej działań jest miłość do syna, dzięki niej przezwycięża różne rodzaje lęku: bojaźń Bożą, obawę przed ludźmi, strach przed carską policją. Postać Pelagii Własowej krytyka radziecka, poczynając od lat 30., uznała za modelową dla realizmu socjalistycznego.