Bohater Trylogii, cyklu powieściowego Henryka Sienkiewicza (Ogniemi mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski).
Szermierz nad szermierze, z powodu niskiego wzrostu zwany w Trylogii "małym rycerzem" i "małym sokołem". Pochodzi z Ukrainy, "z ruskich Wołodyjowskich", służył pod wojewodą ruskim, księciem Jeremim ➞ Wiśniowieckim. W Ogniem i mieczem pojawia się jako dowódca podjazdu, wysłanego na rozkaz Wiśniowieckiego do Rozłogów po Helenę ➞ Kurcewiczównę, narzeczoną ➞ Skrzetuskiego. Zakochany w Anusi ➞ Borzobohatej- Krasieńskiej towarzyszy Skrzetuskiemu w poszukiwaniach Heleny uprowadzonej przez ➞ Bohuna - pojedynkuje się z Kozakiem i wreszcie wraz ze sługą Skrzetuskiego, Rzędzianem, odbija Helenę z rąk wiedźmy Horpyny Dońcówny, zamie- szkującej w Czortowym Jarze. Uczestniczy w obronie twierdzy zbaraskiej i w bitwie pod Beresteczkiem. W czasie wojny moskiewskiej jako pułkownik dragonów dowodzi chorągwią laudańską.
W Potopie staje w obronie Oleńki ➞ Billewiczówny i pojedynkuje się z Andrzejem ➞ Kmicicem. Wraz z Kmicicem pozostaje na usługach hetmana litewskiego Janusza ➞Radziwiłła, służbę porzuca jednak na wieść o przejściu Radziwiłła na stronę Szwedów. Uwięziony przez hetmana, dzięki Zagłobie odzyskuje wolność. Staje do walki z siłami Radziwiłłowskimi. Pokonawszy w walce Kmicia, zamyśla o jego rozstrzelaniu. Zmienia zdanie po przeczytaniu listów Radziwiłła, w których mowa o interwencji podjętej przez Kmicica na rzecz oficerów pojmanych przez hetmana.
Następnie uczestniczy w obronie Zamościa i w potyczkach ze Szwedami, jako dowódca chorągwi laudańskiej pozostającej pod rozkazami Stefana Czarnieckiego. W Panu Wołodyjowskim w przeddzień ślubu traci narzeczoną - Anusię Borzobohatą-Krasieńską i pogrąża się w żałobie. Za sprawą Zagłoby opuszcza nowicjat w klasztorze kamedułów. Niedługo potem poznaje wychowanki swojej siostry, Anny Makowieckiej - Basię ➞ Jeziorkowską i Krzysię ➞ Drohojowską. Zakochuje się Krzysi, lecz przekonawszy się o jej zdecydowanym afekcie do ➞ Ketlinga - ustępuje pola rywalowi. Wreszcie zaskoczony wyznaniem Basi Jeziorkowskiej odpowiada uczuciem na jej miłość. Poślubia Basię.
Po czterech latach małżeństwa w towarzystwie żony i ➞ Zagłoby osiada w stanicy na pograniczu Rzeczypospolitej - w Chreptiowie. Po perypetiach związanych z porwaniem Basi przez Azję Tuhajbejowicza i śmierci ➞ Nowowiejskiego, otrzymawszy rozkaz od Sobieskiego, wraz z żoną i Ketlingiem przenosi się do twierdzy w Kamieńcu Podolskim. W czasie oblężenia twierdzy przez wojska tureckie, po decyzji jej dowództwa o konieczności poddania się - wraz z Ketlingiem wysadza zamek i ginie pod jego gruzami. W ekranizacji Trylogii w reżyserii Jerzego Hoffmana postać Michała Wołodyjowskiego odtwarzali: Tadeusz Łomnicki (Pan Wołodyjowski, 1969 i Potop, 1974) i Zbigniew Zamachowski (Ogniem i mieczem, 1998).