Bohater cyklu powieściowego Trylogia Henryka Sienkiewicza (Ogniemi mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski).
Szlachcic herbu Wczele, z bielmem na oku i dziurą wielkości talara na czole (której pojawienie się przypisuje, w zależności od okoliczności: kuli rozbójnickiej, uderzeniu kufla lub rzezańcom w seraju baszy tureckiego). Zawadiaka, kpiarz, wielbiciel trunków, spryciarz i mistrz pojedynków słownych. Nieco tchórzliwy, choć w sytuacji bez wyjścia staje się groźny - na ogół jednak woli wygrywać fortelem niż szablą. Wspominając przeszłość, lubi przypisywać sobie udział w bitwach wojennych i w przygodach miłosnych. Zna mitologię grecką i rzymską, posługuje się przykładami homeryckimi, cytuje Eneidę Wergiliusza, przywołuje przysłowia i zwroty łacińskie.
Wspomaga Jana Skrzetuskiego w po- szukiwaniach Heleny Kurcewiczówny porwanej przez Bohuna. Zyskawszy zaufanie Bohuna, wykrada Helenę i oboje w przebraniu dziada ukraińskiego i pacholika przedzierają się przez obszary dotknięte wojną kozacką. Podczas podróży wykazuje się znajomością folkloru i języka ukraińskiego. Po umieszczeniu dziewczyny w Barze powraca na służbę do księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Przez przypadek zdobywa chorągiew kozacką, którą w popłochu porzuca chorąży kozacki. Po zajęciu Baru przez wojska nieprzyjacielskie wyrusza na poszukiwanie Heleny. Po drodze, spiwszy się na weselu kozackim, wpada w ręce Bohuna. Zostaje uwięziony w chlewie.
Uwolniwszy się, włazi na stryszek i podejmuje walkę z Kozakami. Wreszcie zostaje uratowany przez podjazd Michała Wołodyjowskiego. Niedługo potem wraz z Wołodyjowskim i Rzędzianem przeprawia się do Czortowego Jaru i uwalnia Helenę z rąk wiedźmy Horpyny Dońcówny. Uczestniczy w obronie Zbaraża, w czasie której traci przyjaciela Longinusa Podbipiętę i w bitwie pod Beresteczkiem. W Potopie podczas najazdu szwedzkiego wraz ze Skrzetuskim staje pod rozkazy Janusza Radziwiłła. Na wieść o przejściu Radziwiłła na stronę szwedzką rzuca księciu oskarżenie o zdradę i wraz z oficerami, którzy wypowiedzieli księciu posłuszeństwo, zostaje pojmany i skazany na śmierć.
W czasie drogi winem i bajeczką o pokrewieństwie otumania Rocha Kowalskiego, eskortującego więźniów, namawia go do porzucenia Radziwiłła, następnie rusza po pomoc. Podczas wojny polsko-szwedzkiej otrzymuje od szlachty godność regimentarza na Podlasiu, potem uczestniczy w obronie Zamościa i w oblężeniu Warszawy. W ogrodach pałacu Kazanowskich wdaje się w potyczkę z małpami, ośmieszając się wśród rycerstwa. W czasach pokoju rezyduje w domu Skrzetuskich we wsi Burzec. Rusza na pomoc Wołodyjowskiemu, który po śmierci narzeczonej, Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej, zamknął się w klasztorze. Używszy fortelu, skłania rycerza do opuszczenia zakonu.
Towarzyszy Wołodyjowskimi w Chreptiowie, następnie w Kamieńcu Podolskim. Staje się świadkiem śmierci Wołodyjowskiego i Ketlinga, którzy wysadzają się w twierdzy kamienieckiej. Jako postać literacka należy do rodziny frantów i samochwałów, reprezentowanych w tradycji europejskiej m.in. przez Pyrgopolinicesa (Żołnierza Samochwała), bohaterów komedii dell’arte, Falstaffa i barona von Münchausena. W ekranizacji Trylogii w reżyserii Jerze- go Hoffmana w roli Jana Onufrego Zagłoby wystąpili: Mieczysław Pawlikowski (Pan Wołodyjowski, 1969), Kazimierz Wichniarz (Potop, 1974) i Krzysztof Kowalewski (Ogniem i mieczem, 1998).