dokonane podczas II woj. świat. czyny zbrodnicze, popełnione przez władze, organa i jednostki rozmaitych służb Związku Radzieckiego wobec ludności pol. i pol. instytucji nar.; IX 1939, po wkroczeniu na wsch. tereny II Rzeczypospolitej oddziały czerwonoarmistów dokonywały lokalnych egzekucji pol. wojskowych i policjantów; uwięziono 230 tys. żołnierzy, policjantów i urzędników, zmuszając większość z nich do niewolniczej pracy przy budowie dróg i umocnień; III-IV 1940 zgładzono na podstawie decyzji Biura Polit. KC WKP(b) i osobiście J. Stalina ok. 21 tys. więźniów z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie (zbiorowe egzekucje w Katyniu, Charkowie, Twerze); sto kilkadziesiąt tys. pol. jeńców wysłano do łagrów na Syberii i dalekiej północy, mniejsza ich część została uwolniona na podstawie układu rządu RP i ZSRR, los większości jest nieznany lub niejasny (zesłańcy wracali jeszcze po 1956); zmuszano do przyjęcia obywatelstwa radzieckiego wszystkich mieszk. zajętych obszarów; kilkaset tys. mieszk. terenów wsch. Rzeczypospolitej wysiedlono 1940-41 do Kazachstanu i na Syberię; po przesunięciu działań wojennych na zachód 1944-45 zwalczano za frontem struktury pol. państwa podziemnego i jednostki AK (internowano i wywieziono w głąb ZSRR ok. 100 tys. cywilnych obywateli Polski i ok. 50 tys. rozbrojonych partyzantów z AK); zaproszono na rozmowy kierownictwo pol. walki podziemnej, uwięziono je i skazano w tzw. procesie 16; zorganizowano i ukierunkowano kontrwywiad WP oraz krajowe służby bezpieczeństwa tak, aby zwalczały ośrodki niepodległościowe, wyposażono je w radziecką kadrę dowódczą i bratobójcze instrukcje, zorganizowano pol. obozy specjalne i system więzienny w duchu stalinowskim; przestępstwa radzieckie nie zostały osądzone, władze ZSRR przez dziesięciolecia usiłowały przedstawić je jako zbrodnie III Rzeszy (Katyń), dopiero 1990 przyjmując odpowiedzialność za te czyny.
- POLSKA. POLITYKA ZAGRANICZNA, Ograniczona suwerenność...
- RUNDSTEDT, Karl Rudolf Gerd von...
- OŚWIĘCIM-BRZEZINKA, właśc. Auschwitz-Birkenau...