Nauki społeczne i humanistyka
łac. Patrimonium Sancti Petri
państwo w środk. Włoszech, ze stol. w Rzymie, istniejące w l. 756-1870; powstało po upadku Zach. Cesarstwa Rzymskiego i opanowaniu przez Longobardów większości Płw. Apenińskiego; w sytuacji izolacji Rzymu i środk. Włoch od cesarstwa bizantyjskiego (zajmującego także część Italii) rosło znaczenie władzy papieskiej w tym rejonie, umocnione zwł. od okresu pontyfikatu Grzegorza I Wielkiego (590-604); podstawy prawne istnienia P.K. nadał 754 i 756 papieżowi Stefanowi II (III) król Franków, Pepin Mały, przyznając mu całość ziem odebranych Longobardom w środk. Italii (księstwo rzym., egzarchat Rawenny, Pentapolis i Umbrię); w XI w. do P.K. przyłączono księstwo Benewentu; formalnie P.K. znajdowało się pod kuratelą Karolingów i ich niem. sukcesorów, praktycznie władza papieży ograniczona była do okolic Rzymu, pozostałe ziemie były w rękach potężnych lenników; w XIII w. niektóre miasta, m.in. Bolonia, Viterbo, Perugia, utworzyły niezależne komuny miejskie; 1213 ces. Fryderyk II podpisał tzw. uznając prawnie istnienie P.K. i zobowiązując się do ochrony jego ziem; 1274 ces. Rudolf I Habsburg (po upadku Hohenstaufów) potwierdził niezależność P.K. od cesarstwa; okres niewoli awiniońskiej przyniósł osłabienie P.K., wzrost znaczenia możnych rodów Orsinich, Colonnów i pojawienie się idei republikańskich; rządy papieskie przywrócił zbrojnie kardynał G. Albornoz, skierowany do Rzymu przez Innocentego VI (1352-62) rezydującego w Awinionie; wiek XV i XVI przyniósł umocnienie P.K., usunięcie wielkich lenników i ustanowienie monarchii absolutnej; tendencje rozwojowe zostały zahamowane przez prądy reformacji i wewn. spory dogmatyczne; P.K. stało się w XVII-XVIII w. jednym z bardziej zacofanych regionów Włoch, nieudolnie administrowanym, doświadczanym najazdami obcych wojsk; świecką władzą papieży zachwiało zwł. wkroczenie 1798-99 armii franc., utworzenie Republiki Rzymu, a w końcu 1809 przyłączenie P.K. do Francji; odzyskanie niepodległości po kongresie wiedeńskim nie przyniosło istotnych reform, narastały ruchy narodowościowe i rewolucyjne (1848 ogłoszenie na krótko republiki); 1859 wszystkie prowincje, z wyjątkiem rzymskiej, dołączyły do zjednoczonych Włoch, których wojska 1870 zajęły Rzym, ustanawiając w nim stolicę kraju; papież Pius IX nie uznał aneksji i ogłosił się "więźniem Watykanu"; spory trwały do 1929, kiedy to na mocy traktatów laterańskich rząd włoski uznał suwerenność władzy papieży w Watykanie i podpisał konkordat; podmiotowość P.K. na arenie międzynar. kontynuuje Watykan.
PIUS VII,
PERUGIA,
WATYKAN,
ANKONA,
DEZYDERIUSZ,
PESARO,
STEFAN II,
PIUS IX,
PATRIMONIUM SANCTI PETRI,
ALEKSANDER VI
