PAPIESTWO

instytucja najwyższej władzy w Kościele rzymskokatolickim, sprawowanej przez biskupa Rzymu, zw. papieżem, wspomaganego przez urzędy Kurii Rzymskiej: Sekretariat Stanu, 10 kongregacji ds.: 1) Nauki Wiary (dawn. Święte Oficjum), 2) Kościołów Wschodnich, 3) Biskupów, 4) Dyscypliny Sakramentów, 5) Kultu Bożego, 6) Do Spraw Świętych, 7) Kleru, 8) Zakonów i Instytutów Świeckich, 9) Nauczania Katolickiego, 10) Ewangelizacji Narodów - mających charakter ministerstw; nadto trzy sekretariaty zajmujące się chrześcijanami, niechrześcijanami i niewierzącymi i tyleż trybunałów, kilkanaście komisji i, na specjalnych prawach, Święte Kolegium złożone z kardynałów, odpowiedzialne za wybór papieża po śmierci jego poprzednika; wśród służb uzupełniających m.in. Radio Watykańskie, emitujące program w 32 językach; dziennik - nieoficjalny organ Kurii Rzymskiej; Papieska Akademia Nauk; Papieski Inst. Biblijny. Jako centralistyczna i absolutna władza typu monarchicznego p. nie istniało w chrześcijaństwie pierwotnym; na pierwszeństwo św. Piotra wśród apostołów wskazuje Nowy Testament; pierwsze wieki n.e. przyniosły umacnianie się biskupów Rzymu w roli jego następców, zmierzających do prymatu nad całym Kościołem, zwł. w kwestiach dogmatyki, liturgii i moralności; ok. III w. instytucja p. okrzepła, wzmocniona IV w. uznaniem przez cesarstwo, mimo sprzeciwu patriarchatu wschodniego w Konstantynopolu; podstaw teoretycznych do prymatu upatrywano w słowach o przekazaniu Piotrowi kluczy do królestwa niebieskiego; po utworzeniu w VIII w. Państwa Kościelnego rozpoczęła się walka o uniezależnienie p. od władzy świeckiej (spór o inwestyturę); radykalne określenie zwierzchności biskupa Rzymu nad całym Kościołem przyniosły dekrety Grzegorza VII (1073-85) Dictatus Papae, w 27 zdaniach formułujące lapidarnie uprawnienia papieży m.in. do zwoływania synodu, mianowania, przesuwania i usuwania biskupów, ustanawiające hierarchiczną strukturę Kościoła oraz nieomylność i świętość papieży; Grzegorz VII opowiadał się także za wyższością władzy duchownej nad świecką; w okresie szczytowej potęgi (XIII w. - pontyfikat Innocentego III) p. narzuciło swe zwierzchnictwo: Anglii, Irlandii, Polsce, Aragonii, Sycylii, Norwegii; z jego inicjatywy dokonały się też krucjaty; teoretyczne podstawy umocnienia roli p. stworzył św. Tomasz z Akwinu (1226-74); kształtowanie się świadomości nar. w wielu krajach na przełomie XIII/XIV w. wywołało sprzeciw ich władców wobec polit. aspiracji p.; spór między papieżem Bonifacym VIII a królem Francji Filipem IV Pięknym zakończył się awiniońską niewolą i głębokim kryzysem wewn. Kościoła; na przełomie XIV i XV w. żywe były idee koncyliaryzmu, głoszące wyższość władzy soborowej nad papieżem; kolejne osłabienie p. przyniosły lata reformacji; odbyty 1545-63 Sobór Trydencki ponownie umocnił władzę papieży i zapoczątkował okres kontrreformacji, którego rezultatem było przywrócenie roli p. w znacznej części Europy; ostateczny kres potędze p. jako władzy świeckiej przyniosły idee oświecenia i rewolucji franc.; odbyty 1869-70 Sobór Watykański I potwierdził dogmat o nieomylności papieża w definiowaniu zasad wiary i moralności, ale przypadł na okres jednoczenia się Włoch i likwidacji Państwa Kościelnego, co na lata osłabiło władzę p.; prądy liberalne i socjalistyczne końca XIX w. zaowocowały pojawieniem się nauki społecznej Kościoła (encyklika Rerum novarum papieża Leona XIII - 1891); umocnieniem hierarchicznej struktury Kościoła był Kodeks prawa kanonicznego ustanowiony 1917 (zreformowany 1983); traktaty laterańskie 1929 z państwem włoskim uporządkowały stosunki zagraniczne p.; nową rolę p. sformułował Sobór Watykański II (1962-65), który połączył zasadę prymatu papieża z kolegialnością (ustanowienie synodu biskupów); pontyfikaty ostatnich papieży (Jana XXIII, Pawła VI i Jana Pawła II) przyniosły wzrost autorytetu moralnego p. respektowanego także poza katolicyzmem.

• papiestwo, określenie najwyższej...
• CESARSTWO TREBIZONDY, .
• koncyliaryzm, w chrześcijaństwie...