(1818-1883)
niem. filozof i działacz rewolucyjny, ideowy przywódca międzynar. ruchu robotniczego, twórca tzw. socjalizmu naukowego - doktryny wyjaśniającej i uzasadniającej konieczność obalenia kapitalizmu w drodze rewolucyjnej walki. Od 1844 współpracował z F. Engelsem, w 1848 wspólnie wydali Manifest komunistyczny - program Związku Komunistów. W Londynie powstało najważniejsze dzieło Kapitał (1867). M. organizował i współuczestnicył w założeniu Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (1864) - I Międzynarodówki. Wg M. świat jest materialny i rozwija się wg obiektywnych praw materii, stąd jest poznawalny - kryterium naszej wiedzy jest praktyka. Głosił, że każde zjawisko ma w przyrodzie materialne powiązania z innymi (zasada jedności świata), składa się to na jedną całość pozostającą w nieustannym ruchu (dialektyka). Oznacza to, że świat nie tylko jest w stałym rozwoju, ale także przechodzi od form niższych do coraz bardziej doskonałych. Wszystko to odbywa się w bezustannej walce, która jest siłą napędową każdego rozwoju. Przeniesienie zasad materializmu dialektycznego i metody dialektycznej na badanie życia społ. określił M. jako materializm historyczny. M. doszedł do wniosku, że obalenie kapitalizmu jest nieuniknione, a walka klas prowadzi do dyktatury proletariatu, która jest fazą przejściową do zbudowania społ. bezklasowego. Poglądy M. wywarły duży wpływ na myśl polit. XIX i XX w., stając się podstawą doktryny marksizmu-leninizmu Zob. też dyktatura proletariatu.