(1895)
opowiadanie S. Żeromskiego, w którym powraca do sygnalizowanego już wcześniej tematu krzywdy społ., ale rozważa także problem trudnych decyzji podejmowanych w imię przyjętych zasad moralnych. Konflikt moralny dotyczy ojca i syna: Dominik Cedzyna, zrujnowany obywatel ziemski, kształci syna za pieniądze uzyskiwane z oszukiwania ludzi, Piotr Cedzyna zorientował się, że studia za granicą zawdzięcza krzywdzie wyzyskiwanych przez ojca robotników. Reprezentantem bezwzględnej gospodarki kapitalistycznej jest Teodor Bijakowski, chlebodawca Cedzyny, który korzystnie kupił podupadły folwark Zapłocie i wykorzystał walory ziemi do uruchomienia cegielni. Portretując postacie ojca i syna, Żeromski wyraziście zarysował przywiązanie do ziemi, wielką miłość do syna i samotność pierwszego oraz poczucie obowiązku i bezkompromisowość wobec przyjętych zasad moralnych drugiego. Po ukończeniu studiów Piotr ma możliwość zrobienia kariery nauk. w prywatnym laboratorium w Anglii, ale spostrzega osamotnienie ojca, podziela też jego miłość i te czynniki decydują o powrocie. Spotkanie i rozmowa z ojcem ujawniają prawdziwe źródło finansowania nauki, oburzenie i poczucie obowiązku są przyczyną ostatecznej decyzji, musi zdobyć pieniądze na spłatę niemoralnego długu. W kłótni z ojcem padają ostre oskarżenia, poczucie odpowiedzialności za krzywdę wyzyskiwanych jest silniejsze niż miłość do starego ojca, Piotr wyjeżdża bez pożegnania. Epicka opowieść o karierze bezwzględnego kapitalisty i subtelnego naukowca przeplatana scenami lir. wzruszenia, a także tok opowiadania urozmaicany dialogiem niewątpliwie wpływają na atrakcyjność przekazu.
- PIOTR, Pochodzenia greckiego,...
- PIOTR CHRYZOLOG, święty, Doktor Kościoła...
- PIOTR KANIZY, właśc. Kanijs, Doktor...