obóz demokratyczno-niepodległościowy, aktywny 1861-64; w przeciwieństwie do wysuwał hasła szybkiego zrywu powstańczego, a także uwłaszczenia chłopów, współpracy z ros. ruchem rewolucyjnym oraz organizacjami rewolucyjnymi w zach. Europie; początki organizacji "cz." sięgają 1856-60 i ruchów spiskowych na terenie Król. Polskiego oraz cesarstwa ros. (m.in. Koło Oficerskie Z. Sierakowskiego w Petersburgu, Związek Trojnicki w Kijowie, koła młodzieży warszawskiej zawiązywane przez N. Jankowskiego i K. Majewskiego); 1861 powstał Komitet Miejski scalający te ruchy, 1862 przekształcony w Komitet Centralny Narodowy; nawiązano współpracę z oficerami ros. w Królestwie Polskim oraz obozem rewolucyjnym w Rosji; zarządzona przez Wielopolskiego branka, mająca rozbić organizację "cz.", sprowokowała wybuch powstania styczniowego; manifest proklamowany I 1863 przekształcał Komitet Centralny Narodowy w Tymczasowy Rząd Narodowy; "cz." dążyli do przyciągnięcia mas chłopskich poprzez ogłoszenie dekretów uwłaszczeniowych; w czasie powstania trwała nieustanna walka o wpływy między "cz." i "białymi", którzy w końcowej fazie powstania wzięli górę w kierownictwie ruchu; gł. działacze "cz.": J. Dąbrowski, S. Bobrowski, Z. Padlewski, B. Szwarce, K. Kalinowski, I. Chmieleński. "Cz." znajdowali poparcie gł. wśród rzemieślników, czeladników, robotników, części młodzieży.
- Czerwoni, radykalno-demokr. obóz...
- Czerwoni Khmerzy, odłam kambodżańskiego...
- Czerwoni Khmerzy, ruch komunist. w Kambodży...