w starożytności formułowano gł. jej definicje oparte na analizie etymologicznej słowa r.; Cyceron wyprowadzał r. od relegare (odczytać na nowo) określając r. jako "pilne przestrzeganie tego, co ma związek z czcią bogów", Laktancjusz z religare (wiązać, spajać) rozumiejąc przez r. "połączenie i związanie z Bogiem"; współcześnie definiuje się r. na trzy sposoby: 1. Definicje genetyczne - które wskazują i określają r. przez wskazanie źródeł i procesu jej powstania; należy do nich marksistowska definicja r. jako zmistyfikowanej formy świadomości (r. jest "fantastycznym odzwierciedleniem w ludzkich głowach tych sił zewnętrznych, które rządzą codziennym bytem ludzi, odzwierciedleniem, w którym siły ziemskie przybierają postać sił nadziemskich". - F. Engels), definicja L. Feuerbacha traktująca r. jako alienację ("uprzedmiotowienie i projekcja ludzkich właściwości w jakiś poza-świat"), a także nawiązujące do Z. Freuda definicje psychoanalityczne, traktujące r. jako rodzaj kolektywizacji neurozy wynikającej z bezradności człowieka wobec zewn. sił natury i wewn. sił instynktownych; definicje genetyczne są charakterystyczne dla krytycznych i ateistycznych ujęć r. i często starają się zredukować r. do innych dziedzin kultury. 2. Definicje strukturalne - określające r. jako rodzaj relacji, zwł. osobowy stosunek człowieka do świętego Boga (M. Scheler), doświadczenie elementu tego, co nieuwarunkowane we wszystkich dziedzinach życia (P. Tillich), bezpośredni, osobowy i egzystencjonalny stosunek jednostki do Boga (S. Kierkegaard), każdy system myśli i działań, podzielany przez pewną grupę, który dostarcza jednostce układu orientacji i przedmiotu czci, których potrzeba stanowi pierwotne wyposażenie psychiki ludzkiej (E. Fromm), czyny i doświadczenia odosobnionej jednostki ludzkiej, o których jednostka ta mniema, że odnoszą się one do czegoś, co ona uznaje za boskie (W. James). 3. Definicje funkcjonalne - starające się określić r. poprzez rolę, jaką pełni w życiu jednostki i społeczeństw; należy do nich koncepcja É. Durkheima widzącego w r. czynnik jednoczący grupę ludzką (jednolity system wierzeń i praktyk odnoszący się do rzeczy świętych, tzn. wyłączonych, do wierzeń i praktyk, które zespalają w jedną wspólnotę moralną, zwaną Kościołem, tych wszystkich, którzy do niej należą.); dla M. Eliade r. to przede wszystkim włączanie w sferę sacrum (świętości) tego, co przemijające, nadawanie nowego boskiego sensu temu, co przygodne; do definicji funkcjonalnych zalicza się także opinię św. Tomasza z Akwinu, który określił r. jako cnotę, sprawność należącą do cnoty sprawiedliwości, na mocy której człowiek oddaje Bogu należną mu cześć. Odrębnym od definicji r. jest problem klasyfikacji; najczęściej dzieli się r. pod względem przedmiotu kultu - na ateistyczne (nie przyjmujące wiary w żadne bóstwo, np. buddyzm), politeistyczne (politeizm) i monoteistyczne (monoteizm) oraz pod względem zasięgu oddziaływania (plemienne, narodowe i światowe).
RELIGIA
Religie, księgi
RADLIŃSKI, DURKHEIM Émile, RELIGIOZNAWSTWO, ZJEDNOCZENIA KOŚCIÓŁ, DOKTRYNA, KARDINER, ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA, RAMAKRISHNA, KAPŁAN, ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA