(hist. 1)
w ustroju feudalnym zależność osobista chłopów od właściciela ziemi, czemu towarzyszyło przypisanie do ziemi (zakaz opuszczania gospodarstwa), uzależnienie prawne (pan sprawował władzę sądowniczą) i ekonomiczne (pańszczyzna lub czynsz); p. rozwinęło się w okresie późnego cesarstwa rzym., kiedy państwo odstępowało właścicielom latyfundiów swe uprawnienia w stosunku do uprawiających ziemie kolonów (formalnie wolnych rolników); rozszerzyło się w ciągu wczesnego średniowiecza i objęło w różnych formach prawie wszystkich wolnych chłopów; od końca XI w. formy p. w Europie ulegają złagodzeniu na skutek rozwoju gospodarki towarowej, a proces ten przyspieszają liczne powstania w XIV-XV w.; ponowne zaostrzenie p. nastąpiło we wsch. i środk. Europie (m.in. w Polsce), co było rezultatem rozwoju folwarku pańszczyźnianego; w krajach zwycięskich rewolucji burżuazyjnych (Anglia i Holandia) bez oficjalnych dekretów prawnych p. zanikło w XVI i XVII w.; oświecenie i przemiany gospodarcze XVIII w. uświadomiły nieopłacalność gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej; prądy oświecenia były na tyle silne, że pod ich wpływem ces. Józef II zniósł 1781 p. osobiste w krajach habsburskich; we Francji p. zniesiono 1789, w państwach niem. w okresie wojen napoleońskich (np. Prusy 1807, Hesja 1811); również w Księstwie W-wskim p. zniesiono 1807; w cesarstwie ros. ukaz uwłaszczeniowy ogłoszono 1861; akty prawne znoszące p. nie likwidowały skutków ekonomicznych p. i nie rozwiązywały problemu własności gospodarstw chłopskich; podobne uzależnienie od właścicieli ziemi istniało na innych kontynentach (np. w Chinach i Indiach).
- poddaństwo, w społeczeństwie feudalnym...
- PODDAŃSTWO, (hist. 2)
- RÓD RYCERSKI, średniowieczny związek...