w związku z odbudową kraju ARCHITEKTURA I URBANISTYKA stały się jednymi z ważniejszych dziedzin życia; powstają nowe miasta (Nowa Huta, Nowe Tychy); w architekturze od 1949 narzucony zostaje eklektyzm i fasadowość stylu socrealistycznego (MDM w Warszawie, plac Centralny w Nowej Hucie). Okres po 1956 to dominacja planów urbanistycznych nad architekturą, koncentrowano się na kompozycji układów przestrzennych, sprowadzając poszczególne budynki do najprostszej bryły i funkcji; na tle stypizowanych osiedli wyróżniają się Sady Żoliborskie i Osiedle Szwoleżerów w Warszawie (H. Skibniewska); nowatorskim rozwiązaniem odznacza się "Supersam" w W-wie (J. Hryniewiecki, M. i E. Krasińscy, W. Zalewski); w latach 60. wyróżniające się realizacje to osiedle "Przymorze" w Gdańsku (T. Różański, J. Marek, D. Olędzka), osiedle im. J. Słowackiego w Lublinie (Z. i O. Hansenowie), "Ściana Wschodnia" ul. Marszałkowskiej w W-wie (Z. Karpiński z zespołem), hala sportowo-widowiskowa w Katowicach (M. Gintowt, M. Krasiński, A. Żórawski), wnętrza dworca Warszawa-Śródmieście (J. Sołtan, Z. Ihnatowicz, L. Tomaszewski, W. Gessler), międzynarodowy port lotniczy Okęcie w W-wie (K. Król-Dobrowolska, J. Dobrowolski), dzielnica uzdrowiskowa Ustroń-Zawodzie (H. Buszko, A. Franta, T. Szewczyk). Po 1970 powstają realizacje w duchu postmodernizmu, regionalizmu (przetwarzanie form tradycyjnej architektury rodzimej), także funkcjonalizmu lat 30. Wyróżniają się w Warszawie: M. Budzyński, K. Chwalibóg, K. Kucza-Kuczyński, S. Kuryłowicz, A. Fajans, J. Kuzmienko, W. Zabłocki (obiekty sportowe); w Krakowie: W. Obtułowicz, R. Loegler, D. Kozłowski, S. Deńko, K. Ingarden; we Wrocławiu: T. Zipser (budownictwo sakralne), W. Wawrzyniak, W. Hryniewicz, W. Jarząbek; na Śląsku: S. Niemczyk (gł. budownictwo sakralne). Po 1990 powstają wybitne realizacje w dziedzinie budownictwa usługowego (banki, biura firm, obiekty handlowe), coraz bardziej urozmaicone i dostosowane do kontekstu kulturowego oraz krajobrazu staje się budownictwo mieszkaniowe. Od lat 60. polscy architekci zdobywali liczne nagrody w międzynarodowych konkursach architektonicznych, m.in. J. Bogusławski, B. Pniewski - I nagroda w konkursie na gmach opery w Madrycie (1964); A. Wejchert - I nagroda w konkursie na projekt uniw. w Dublinie (1964); J. Chmielewski, J. Kazubiński, K. Kuraś - I nagroda w konkursie na miasto Espoo w Finlandii (1967); M. Dunikowski, J. Meissner, M. Miecznikowski, M. Mazurkiewicz - I nagroda w konkursie na Bibliotekę Narodową w Damaszku (1974); J. Czarny, M. Zemła, J. Singer-Zemła - I nagroda w konkursie na Centrum Kultury Islamu w Madrycie (1979). MALARSTWO - po 1945 silne były wpływy koloryzmu wywodzącego się z École de Paris (kapiści), działali, m.in. J. Cybis, E. Eibisch, A. Nacht-Samborski, W. Taranczewski. Równocześnie istniał silny, niejednolity nurt eksperymentatorski, reprezentowany gł. przez krakowską grupę Młodych Plastyków (T. Brzozowski, J. Nowosielski, M. Jarema, J. Maziarska, T. Kantor) - wydarzeniem była ich Wystawa Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948); awangardowy nurt reprezentowali też działający gł. w Łodzi konstruktywiści: W. Strzemiński, K. Kobro, H. Stażewski. Pod koniec lat 40. został narzucony artystom realizm socjalistyczny, malarze próbowali ideologię wyrazić warsztatem XIX-wiecznego realizmu – m.in. A. Kobzdej, W. Zakrzewski, W. Fangor, A. Strumiłło oraz A. Wróblewski (przedstawiający współczesność w codziennych scenkach i przedmiotach) i J. Tarasin (doszukiwał się sensu rzeczywistości w chaotycznym obrazie świata), których twórczość nie zyskała uznania władz. Polityka kulturalna uległa zmianie ok. 1955; w warszawskim Arsenale odbyła się znacząca wystawa, której uczestnicy, (m.in. I. Celnikier, A. Wróblewski, A. Strumiłło, M. Oberländer) zerwali z dogmatycznym realizmem, zaakceptowali deformację i ekspresję; w Krakowie 1956 odbyła się wystawa artystów z kręgu Grupy, reprezentujących surrealizm i tendencje bliskie abstrakcji niegeometrycznej; własny styl reprezentowali w tym czasie T. Niesiołowski i P. Potworowski oraz J. Lebenstein; wielu młodych artystów zaczęło tworzyć malarstwo abstrakcyjne skrzyżowane z koncepcjami dawnych kolorystów, wyróżniała się twórczość T. Dominika (kontynuatora koloryzmu), J. Tchórzewskiego, A. Kobzdeja (malarstwo materii - "płótna-skorupy"), S. Gierowskiego (abstrakcja); w 2. poł. lat 60. nastąpił rozwój konceptualizmu (R. Winiarski, Z. Gostomski, J. Berdyszak, R. Opałka, W. Borowski) i sztuki eksperymentalnej; inspiracją dla wielu artystów była twórczość teatralno-happeningowa T. Kantora oraz jego malarstwo; malarstwo strukturalne (przy użyciu skrawków płótna, gipsu, siatki drucianej) uprawiają M. Bogusz i B. Kierzkowski, wzorowane na ikonach kompozycje tworzy J. Nowosielski. Aktualną rzeczywistość przedstawiają artyści warszawskiej Grupy Realistów (B. Liberski, M. Markowska, H. i J. Krajewscy, A. Łyżwański); wyróżnia się krakowska grupa (L. Sobocki, J. Waltoś, Z. Grzywacz); niepowtarzalny styl wypracował J. Duda-Gracz (groteskowe wizje zagrożenia świata i przedstawianie społeczeństwa z jego wszystkimi wadami); nawiązujące do sztuki Młodej Polski obrazy tworzy w Krakowie Z. Maciejewski. Wielu jest artystów związanych czasowo lub stale z surrealizmem (m.in. K. Mikulski, D. Leszczyńska-Kluza, A. Güntner). Dzięki niepowtarzalnemu stylowi i wysokiemu poziomowi artystycznemu światowe uznanie zdobyły prace Z. Beksińskiego, T. Brzozowskiego, J. Lebensteina. Wraz z powstaniem "Solidarności" pojawił się nowy rodzaj malarstwa narracyjnego (m.in. grupa "Gruppa": J. Modzelewski, R. Grzyb, R. Woźniak, M. Sobczyk); w latach 90. na twórczość artystów wpłynęła komercjalizacja galerii sztuki. RZEŹBA po 1945 rozwijała formy realistyczne, tworzyli artyści średniego i starszego pokolenia, reprezentujący wysoki poziom artystyczny i znakomity warsztat, m.in. X. Dunikowski, F. Strynkiewicz, T. Breyer, A. Karny, L. Nitschowa, Z. Kamińska-Trzcińska, J. Jarnuszkiewicz, M. Wnuk (środowisko warszawskie), J. Puget, J. Bandura (Kraków), S. Horno-Popławski (Gdańsk), A. Kenar (twórca zakopiańskiej szkoły rzeźbiarskiej). Powstało wiele wybitnych dzieł rzeźby monumentalnej (pomniki); indywidualny charakter ma twórczość M. Abakanowicz (łączącej przestrzenną tkaninę artystyczną z rzeźbą), T. Ostaszewskiego (polerowane, opływowe akty), A. Szapocznikow (ekspresyjne rzeźby figuralne i kompozycje o formach organicznych), M. Więcek-Wnukowej (formy abstrakcyjne), W. Hasiora (symboliczno-ekspresyjne kompozycje tworzone z przedmiotów użytkowych i odpadów, pomniki), B. Chromego (metalowe lub kamienne totemy, przedstawienia ze świata zwierzęcego, popiersia), J. Marka, H. Morela, W. Kruczka, J. Beresia, A. Ślesińskiej, Z. Woźnej, S. Dousy; pomniki tworzyli X. Dunikowski (m.in. Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny), J. Bandura (pomnik na Polu Grunwaldzkim), M. Konieczny (Pomnik Bohaterów Warszawy, tzw. Nike Warszawska), T. Łodzian, H. Morel, W. Tołkin, G. Zemła (Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach), W. Hasior i in.; wiele założeń pomnikowych powstało przy współpracy z architektami. W rzeźbie ostatnich lat silny jest nurt eksperymentatorski, artyści podejmują różne próby formalne i materiałowe; łączy się rzeźbę z innymi dziedzinami sztuki (z dźwiękiem, światłem, projekcją filmową); twórcy wypowiadają się poprzez urządzanie happeningów i instalacji. GRAFIKA współczesna stoi na bardzo wysokim poziomie; odznacza się różnorodnością stosowanych technik; po 1945 tradycje drzeworytnicze kontynuowali dawni członkowie "Rytu": K. Sopoćko i M. Jurgielewicz, wyróżniał się K. Srzednicki, pracujący w technikach metalowych i kamieniorycie; od końca lat 50. grafikę tworzą m.in. J. Gielniak, F. Bunsch, H. Chrostowska, W. i T. Jakubowscy, W. Kunz, J. Panek; wyróżnia się H. Tomaszewski w dziedzinie plakatu; grafikę z animacją filmową łączą J. Lenica, W. Borowczyk, A. Pawłowski; od końca lat 50. mówi się o polskiej szkole plakatu; w tej dziedzinie wielkimi osobowościami twórczymi są: H. Tomaszewski, T. Trepkowski, J. Lenica, J. Młodożeniec, R. Cieślewicz, J. Mroszczak, T. Jodłowski, W. Świerzy, J. Pałka, W. Zamecznik, J. Sawka, J. Czerniawski, S. Lewczuk, M. Górowski, L. Majewski. Bardzo wysoki poziom osiągnęła też polska grafika książkowa, a zwł. dziecięca (J.M. Szancer, A. Uniechowski, T. Gronowski, E. Goudasińska, O. Siemaszko, J. Lenica, D. Mróz, J. Młodożeniec, I. Witz, J. Skarżyński, F. Starowieyski, W. Skulicz); rozwija się projektowanie znaku graficznego (W. Andrzejewski, J. Hollender, K. Śliwka, L. Urbański), grafika dla potrzeb komunikacji wizualnej oraz reklamy (R. Otręba). W dziedzinie rysunku, karykatury oraz rysunku satyrycznego wyróżniają się: M. Berezowska, K. Ferster, Z. Lengren, D. Mróz, E. Lipiński, A. Stopka, J. Zaruba, A. Czeczot, A. Mleczko, E. Lutczyn.
- współczesna literatura polska, lata wojny iokupacji...
- współczesna literatura polska, 1. Lata wojny i okupacji...
- MUZEA NARODOWE W POLSCE, najw. polskie muzea sztuki,...