najstarsze przejawy działalności artyst. człowieka na terenach Turcji pochodzą z : ryty naskalne przedstawiające ludzi i zwierzęta oraz symbole magiczne (np. w jaskiniach Karain, Beldibi, Adiyaman w Anatolii) oraz malowidła ścienne (w jaskini w Beldibi); z neolitu odkryto pozostałości osiedla Catalhoyuk k. Konya, malowidła tamtejszych świątyń, gliniane głowy byków oraz brązowe i miedziane figurki jeleni i byków z grobowca w Alacahoyuk, świadczące o wysokim poziomie tak metalurgii, jak też artyzmu tamtejszych rzemieślników. Architekturę obronną epoki wczesnego brązu reprezentują znaleziska w Troi (warstwa II), Cylicji i dorzeczu Kizilirmak. Z czasów staroż. zachowały się na terenach Turcji liczne zabytki reprezentujące sztukę różnych państw: Hetytów (rozkwit XIV-XIII w. p.n.e.; świątynie w Hattusas z XIV-XIII w. p.n.e., skalne sanktuaria, np. w Yazilikaya, płaskorzeźby przedstawiające boga Tarhunta i boginię Słońca), Luwitów (do końca VIII w. p.n.e. kontynuowali tradycje hetyckie, zabytki ich architektury i sztuki zachowały się w Karkemisz, Zincirli, Karatepe, Maras, Ivriz i Malatya), Frygów (VIII-VII w. p.n.e. stworzyli silne państwo w dorzeczu Sakarii; słynęli z ceremonii rel. o orgiastycznym charakterze i z zamiłowania do muzyki; zachowało się wiele skalnych grobów frygijskich z VIII-VII w. p.n.e., najbardziej okazały - Midasa w Yazilikaya; groby zdobią piękne płaskorzeźby, np. przedstawiająca postać kobiecą, prawdopodobnie boginię Kybele, o którą wspierają się dwa lwy stojące na tylnych łapach), Lidów (zachowane groby lidyjskich królów w postaci dużych kurhanów z podziemną komorą; w nekropoli k. Sardes znaleziono liczne ozdoby ze złota, szlachetnych kamieni oraz gemmy), Lików i Karów (płd.zach. Anatolia, trudnili się korsarstwem; stol. Licji było m. Ksantos; zachowały się skalne grobowce, sarkofagi i pomniki z V-IV w. p.n.e., z płaskorzeźbami i inskrypcjami; fasady wykutych w skałach grobów naśladują budowle, zdobią je kolumny, gzymsy; podobne groby spotyka się na terenie Karii; silne wpływy gr., np. grób Nereid w Ksantos). Grecy (Dorowie, Jonowie i Eolowie) kolonizowali tereny Turcji od końca II tys. p.n.e., zakładając wiele miast; od VI w. p.n.e. wznoszono w Anatolii budowle monumentalne w porządkach doryckim i jońskim (np. sanktuarium Apollona w Didyme, świątynia Artemidy w Efezie); od V w. p.n.e. budowano nowe miasta lub przebudowywano istniejące wg planu opracowanego przez Hippodamosa z Miletu; świątynie i place ozdabiano licznymi rzeźbami i płaskorzeźbami; w Jonii działała słynna w starożytności szkoła rzeźbiarzy; postać ludzka stała się gł. tematem przedstawień rzeźbiarskich (fryz Walka Gigantów na Ołtarzu Pergamońskim, 2. poł. II w. p.n.e.); sztuka w Anatolii w okresie hellenistycznym pozostawała pod dominującym wpływem sztuki gr., występowały w niej też motywy orientalne; liczne zabytki z tego okresu zachowały się w Efezie, Pergamonie, Milecie, Priene, Magnezji, Attalii. W czasach rzym. (od II w. p.n.e.) na terenie Anatolii w architekturze pojawiły się łuki i sklepienia oraz porządek koryncki; powstały nowe miasta: Afrodizjas, Hierapolis, Side, Pompejopolis, Nikomedia; wznoszono świątynie, termy, teatry, akwedukty, mury obronne. W epoce bizantyjskiej, od IV w., pomimo dominacji nowej religii, kontynuowano pewne tradycje i osiągnięcia kultury gr. i rzym.; wyraźne były też wpływy orientalne; nastąpił szybki rozwój architektury sakralnej, powstawały kościoły (pierwsze kościoły zbudowano w IV w. w Licji, w dolinie Göksu i Cylicji), monastyry; od VI w. gł. ośr. sztuki bizantyjskiej (rozwijającej się na terenach ob. Turcji) stał się Konstantynopol, wybitnym dziełem jest wzniesiona tam bazylika Hagia Sophia (532-536); XI-XIII w. rozwinęła się sztuka Turków seldżuckich, łączyła ona tradycje środkowoazjatyckich koczowniczych plemion tureckich (gł. ornamentyka) z formami bizantyjskimi, perskimi, indyjskimi; szczególnie wysoki poziom osiągnęła architektura; od XII w. budowano meczety na wzór arabsko-perski, lecz ze znacznie mniejszym dziedzińcem (meczet Alaeddina w Konya, Wielki Meczet w Kayseri, meczety w Sivas, Birgi); wznoszono pałace sułtańskie z cegły i kamienia łupanego, zdobione wykładziną z błękitno-zielonych płytek fajansowych (Konya), medresy, obronne karawanseraje (Sultanhani k. Konya), wieżowe mauzolea (w Gevas nad jeziorem Van); mistrzostwo osiągnęli Seldżucy w dziedzinie architektury obronnej; w ornamentyce stosowano motywy zapożyczone z Persji i krajów arabskich - geometryczne i roślinne arabeski; dekoracja portali wykazuje cechy anatolijskie; powszechnie stosowano okładziny ceramiczne, produkowane w Konya, Kütahya i Iznik. Po powstaniu państwa osmańskiego w XIV w. wyodrębnił się nowy ośrodek kulturalny - Bursa, w pocz. XV w. wzniesiono tam nowe meczety (najsłynniejsze: Ulu Cami i Yesil Cami, czyli Zielony Meczet), łaźnie, mauzolea sułtanów; po zdobyciu Konstantynopola (1453) wiele kościołów zamieniono na meczety, wznoszono też nowe budowle wzorowane na architekturze bizantyjskiej i osmańskiej: monumentalne meczety z kopułami i smukłymi minaretami (meczet Ahmeda I), pałace (Topkapi), łaźnie, kryte bazary, twierdze (Yedikule); dekorację domów stanowiły muszarabije (rzeźbione w drewnie, koronkowe kraty drewniane); w XVI w. działali wybitni architekci, którzy stworzyli tzw. styl imperialny, m.in. Sinan (zbudował 81 meczetów, w tym Meczet Sulejmana w Stambule, 33 pałace, 26 bibliotek), Mehmed Aga; styl ten (zw. też klasycznym stylem tur.) przetrwał do XVIII w. Rzeźbę reprezentują drewniane lub kamienne reliefowe dekoracje ornamentalne; rozwinęła się kaligrafia i malarstwo miniaturowe oraz rzemiosła artyst.: jubilerstwo, grawerstwo, wyrób drogocennych tkanin i dywanów (Smyrna, Gördes, Uşak, Sivas), przedmiotów i płytek fajansowych (Bursa, Iznik), wyrobów skórzanych (safiany), broni, uprzęży. W XVII-XVIII w. nastąpił zastój i upadek sztuki i rzemiosła artyst.; od pocz. XVIII w. widoczny jest wpływ Zachodu na kulturę tur. (styl Ludwika XV, barok, empire); okres ten zw. jest epoką tulipanów, gdyż gł. motywem ornamentu był stylizowany tulipan. Zmiany w sztuce nastąpiły w czasach republiki tur. (przewrót w dziedzinie obyczajów, kontakty z krajami eur.); w rzeźbie i malarstwie przestał obowiązywać rel. zakaz przedstawiania postaci ludzkiej (m.in. pomniki Atatürka oraz innych przywódców); dominuje realizm, ale wszystkie obecne kierunki i tendencje światowe mają w sz.t. swoich reprezentantów; współczesna architektura miejska pozostaje pod silnym wpływem Zachodu, dostrzec można jednak próby kontynuowania budowlanych tradycji anatolijskich we wznoszonych obecnie obiektach; w rejonach górskich przetrwały oryginalne, piękne konstrukcje drewniane. Bogata i wielostronna jest sztuka ludowa: stroje regionalne, ceramika, zdobnictwo domów, sprzętów, narzędzi, naczyń.
- JUGOSŁOWIAŃSKA SZTUKA, nazwą tą określa się...
- GRECKA SZTUKA, w rozwoju sztuki greckiej...
- ISLAMU SZTUKA, sztuka rozwijająca się...