miasto w woj. śląskim, w powiecie tyskim, na obszarze Pagórów Jaworznickich; 15,9 tys. mieszk. (2002); dawna osada przyklasztorna należąca do Benedyktynek, od 1555 do właściciela Pszczyny (B. Promnitza); dzieliła losy Górnego Śląska; miejsce zaciętych walk podczas II powstania śląskiego, 1922 przyłączone do Polski; 1944-45 podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz (gł. jeńców sowieckich i włoskich); prawa miejskie od 1966, w latach 1975-1991 włączone do Tych, następnie wyodrębnione; kopalnia węgla kamiennego "Ziemowit"; barokowy kościół z 1770, pozostałości drewnianej zabudowy z XVIII-XIX wieku.
miejscowość w woj. opolskim, powiat oleski.