(lit.)
powieść historyczna B. Prusa, drukowana w latach 1895-96 w "Tygodniku Ilustrowanym", I wydanie Warszawa 1897; zainteresowania pisarza starożytnym Egiptem stały się pretekstem do stworzenia powieści-traktatu o państwie i władzy; akcja rozgrywa się w starożytnym Egipcie w XI w. p.n.e., za czasów panowania XX dynastii faraonów; główni bohaterowie to Ramzes XII (historyczny Ramzes XI) i jego syn (w rzeczywistości XX dynastia zakończyła się na Ramzesie XII); główny konflikt - walka o prymat pomiędzy władzą świecką, reprezentowaną przez faraonów a władzą religijną, kapłanami pod wodzą Herhora, jedynej postaci historycznej w utworze, kończy się zwycięstwem tych ostatnich; na czele osłabione państwo stanął po śmierci ojca Ramzes XIII, władca młody, niedoświadczony, zjednujący sobie popularność ludu programem rewolucyjnych reform, mających ulżyć warstwie najliczniejszej i najbardziej uciemiężonej (chłopom i niewolnikom); popełnia jednak wiele błędów i ostatecznie przegrywa w konfrontacji z doświadczonym, opanowanym politykiem jakim jest Herhor; w zwycięstwie dopomaga mu trafnie przewidziane zaćmienie Słońca, przez zwolenników faraona zinterpretowane jako gniew bogów. Prus ukazuje państwo u schyłku jego świetności; przyczyną upadku są wyniszczające kraj wojny, a w związku z tym brak rąk do pracy i powszechne zubożenie, pusty skarb, słaba armia, zróżnicowanie etniczne kraju (Fenicjanie, Żydzi, Grecy), wzrastające zadłużenie prowadzące do zależności politycznej od rosnących w siłę Fenicjan, nadmiernie rozbudowany system administracji państwowej, konflikt pomiędzy władzą religijną a świecką; po śmierci Ramzesa XIII władzę w państwie obejmuje jego przeciwnik Herhor, który staje się mimowolnym realizatorem projektów reform faraona; ekranizacja 1965, reż. Jerzy Kawalerowicz, w roli Ramzesa Jerzy Zelnik.