wraz z załamywaniem się gierkowskiej koncepcji rozwoju narastały napięcia społ., które ujawniły się 1976 w czasie wypadków w Radomiu i Ursusie; po ich stłumieniu władze rozpoczęły represje gł. wobec robotników, co spowodowało utworzenie Komitetu Obrony Robotników, z którym związali się liczni pisarze; zakazy publikacji, jakie dotknęły tych twórców, doprowadziły do ukształtowania się tzw. drugiego obiegu wydawniczego w kraju; te utwory, które ukazywały się poza cenzurą, były doraźnym zapisem wydarzeń prowadzących do zmiany systemu społ.-polit. (M. Nowakowski, J.J. Szczepański), próbami refleksji politologicznych i filozoficznych (A. Michnik, Barańczak, T. Burek); w orbicie opozycji powstawała literatura obrachunkowa i powieściowa (A. Szczypiorski, T. Konwicki, M. i K. Brandysowie); wydarzeniami końca lat 70. były książki J. Krzysztonia (Obłęd), R. Kapuścińskiego (Chrystus z karabinem na ramieniu, Cesarz), H. Krall (Zdążyć przed Panem Bogiem), K. Moczarskiego (Rozmowy z katem), tomy poetyckie Z. Herberta Pan Cogito i W. Szymborskiej Wielka liczba; ok. 1976 debiutuje kolejne pokolenie pisarzy, zw. pokoleniem Nowej Prywatności (W. Zawistowski, A. Czekanowicz, K. Lars, K. Nowosielski); jego opozycyjność wobec Nowej Fali traktowano nieufnie, gdyż "nowofalowcy" nie mieli już możliwości, by wypowiadać się oficjalnie; krytyka dostrzega także wyraźną zmianę w estetyce powieści debiutantów (tzw. rewolucja powieściowa: A. Zagajewski, J. Kornhauser, J. Anderman, R. Schubert, J. Pluta, J. Łoziński); osobne miejsce w historii powojennej pol. prozy należy do M. Białoszewskiego i E. Stachury. Okres wolności, jaki nastąpił po Sierpniu 1980 był zbyt krótki, by przynieść znaczące dzieła; stan wojenny pogłębił wewn. podziały w środowisku literackim (likwidacja ZLP) i wzmocnił konflikt między władzą i twórcami; mimo represji rozwijał się niezależny ruch wydawniczy (obok znanych już pism: , , oraz wydawnictw takich jak "NOWa", powstawały nowe pisma i oficyny podziemne: "Krąg", , , "Oficyna Literacka"); literatura tego okresu zarówno wydawana oficjalnie, jak opozycyjna przesycona jest publicystycznością i doraźną polemiką polityczną, niekiedy przybierającą formę paszkwilu; poezja realizowała romantyczny model buntu, przesycony jednak ironią i goryczą (J. Kaczmarski, J. Kelus, T. Jastrun, A. Pawlak, J. Polkowski); ten sam ton dominował w wierszach poetów starszych, pozostających na ogół na emigracji (A. Zagajewski, S. Barańczak, Z. Herbert). Po 1989 lit. polska uzyskała pełne swobody twórcze (zniesienie cenzury, wolny rynek wydawniczy), jednak komercjalizacja wydawnictw utrudniła sytuację debiutantom, a także pisarzom starszego pokolenia, którzy nie rezygnują z trudniejszych form wypowiedzi; w latach 90. pojawia się kolejne pokolenie pisarzy (m.in. krąg i ), którego dokonania są jeszcze trudne do obiektywnej oceny; najciekawszymi propozycjami ostatnich lat są utwory P. Huelle, M. Gretkowskiej, S. Chwina, J. Pilcha, O. Tokarczuk, D. Masłowskiej; znacznemu ograniczeniu uległ także rynek czasopism lit.: znikły dawne tytuły ("Życie Literackie", "Poezja", "Nurt", "Kultura").
- KRZYŻANOWSKI, Julian (1892-1976)
- Szewczenko Taras, (1814-61)
- Parnicki Teodor, (1908-88)