Reklama

POLSKA. LITERATURA. ODRODZENIE

Reklama

XVI w. uważany jest za "złoty wiek" lit. pol., pojawia się wówczas twórczość o wysokim poziomie artyst. Jednak narodzinom tej epoki towarzyszyła nadal rywalizacja coraz doskonalszej polszczyzny z łaciną. Ważną rolę odegrała inspirowana często antykiem poezja łac. tworzona w kręgu dworzan Zygmunta Starego (J. Dantyszek, A. Krzycki) lub dworów dostojników (K. Janicki); dzięki niej do świadomości lit. w Polsce trafiały wartości literatury starożytnej (gł. Rzymu), a zarazem myśl współczesnych reprezentantów renesansu za granicą; w kręgu bakałarzy Akad. Krakowskiej powstał szereg adaptacji obcojęzycznej lit. plebejskiej (Żywot Ezopa Biernata z Lublina, Marchołt gruby a sprośny i Poncjan Jana z Koszyczek, A. Zacharzewskiego Historia murzyńska, stanowiąca przekład Etiopik Heliodora, najsłynniejszego romansu doby starożytnej; anonimowi pozostali tłumacze Facecyj polskich, adaptowanych z różnych zbiorów humoresek antycznych). Silny nurt piśmiennictwa renesansowego związany jest z polemikami polit. i sporami rel. doby reformacji. A. Frycz Modrzewski swoje gł. dzieło O poprawie Rzeczypospolitej napisał wprawdzie po łacinie, jednak jego rówieśnicy i następcy: S. Orzechowski, później P. Skarga (Kazania sejmowe) o sprawach wiary i sprawach publicznych wypowiadać się będą po polsku; inni pisarze (Sz. Szymonowic, S. Klonowic, a nawet J. Kochanowski) początkowo tworzyli po łacinie, a osiągnąwszy w niej mistrzostwo, starali się starożytne formy przenosić na grunt polski. Pierwszym pisarzem programowo tworzącym w j. pol. był M. Rej - utalentowany samouk, który uprawiał wiele gat. lit. - od dialogu polit. (Krótka rozprawa między... Panem, Wójtem a Plebanem) przez utwory na poły pamiętnikarskie (Zwierzyniec), przekłady fragmentów Biblii (Psałterz Dawidów) i zbiory homiletyczne (Postylla) po portretujące życie szlachty pierwociny powieści obyczajowej (Źwierciadło i Żywot człowieka poczciwego). Na szczyt artyzmu wzniósł pol. literaturę tego czasu pierwszy wielki poeta narodowy - J. Kochanowski; o pokolenie młodszy od Reja i lepiej wykształcony, debiutował na studiach w Padwie; potem dostał się do kancelarii króla Zygmunta Augusta; tworzył wówczas zarówno po łacinie, jak i w j. pol. (epickie Szachy, Satyr i Zuzanna, wzorowane na horacjańskich pieśni i ody łac.); ok. 1571 opuścił dwór król. i osiadł na wsi - z tego okresu pochodzą jego najważniejsze utwory: Pieśń świętojańska o Sobótce, pełne humoru, ale również refleksyjne Fraszki, wywołane dramatem osobistym Treny, przekład Psałterza Dawidowego; dzięki Kochanowskiemu lit. pol. wzbogaciła się o szereg gat. poetyckich, form kompozycyjnych i wersyfikacyjnych, a zwł. o nowoczesny język poetycki. Pisarstwo hist. (kroniki, herbarze) reprezentują M. Bielski, B. Paprocki (obaj także poeci i satyrycy), M. Stryjkowski; rodzajowe, realistyczne obrazki poetyckie zostawili S. Klonowic (Flis) i Sz. Szymonowic (Żeńcy, Kołacze), pojawił się polskojęzyczny dramat (J. Kochanowskiego Odprawa posłów greckich, misterium Mikołaja z Wilkowiecka Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, P. Cieklińskiego Potrójny - udana adaptacja komedii Plauta, utwory anonimowe jak Albertus z wojny i Wyprawa plebańska), przekłady i trawestacje utworów z różnych kręgów literatur nowoeuropejskich (Dworzanin Ł. Górnickiego, Gofred abo Jeruzalem wyzwolona Tassa w tłumaczeniu P. Kochanowskiego).

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama