(1863-69)
realist. powieść hist. L.N. Tołstoja przedstawiająca panoramę Rosji w przełomowym okresie historii 1805-1812, prezentująca codzienne życie mieszkańców Rosji: zagrody chłopskie, krzywdy i niedole włościan, tyranię, rozpustę i warcholstwo szlachty, salony arystokracji, loże masońskie, więzienie, pole bitwy, męstwo żołnierzy w walce, rozterki duchowe i przemiany bohaterów, eksplozję namiętności i konflikty sumień. Tołstoj wprowadził do swojej powieści ponad 500 postaci, zarówno historycznych (np. Napoleon, Aleksander I , głównodowodzący ros. armii Kutuzow), jak i fikcyjnych, które dominują. Na plan pierwszy wysuwa się w utworze historia dwóch rodów należących do ros. arystokracji - Bołkońskich i Rostowów. Losy trójki bohaterów, księcia Andrzeja Bołkońskiego, Pierre’a Bezuchowa, Nataszy Rostowej, umożliwiają pokazanie różnych stanów ros. społeczeństwa. Wątek hist., stanowiący w powieści główny nurt wydarzeń, umożliwił Tołstojowi ukazanie zależności między losami jednostki a dziejami narodu, roli ludu w procesie dziejowym. Wg pisarza o biegu historii decydują nie jednostki, ale masy ludowe, które spowodowały m.in. zwycięstwo nad wojskami Napoleona w 1812. W.i p. to wielka powieść historyczna, a Tołstoj, rezygnując z jej tradycyjnych kanonów, stworzył nowoczesną epopeję o wielowątkowej akcji, ukazanych z rozmachem scenach batalistycznych, pogłębioną o fragmenty eseju lub rozprawy hist.; połączył w niej beletrystykę, publicystykę i filozofię. W.i p. stanowi syntezę doświadczeń europ. powieściopisarstwa hist., psychol. i społ.-
-obyczajowego, w której fatalistyczną koncepcję historii połączył pisarz z ideą decydującej roli zbiorowego wysiłku narodowego. Ekranizowana przez K. Vidora (1956) i S. Bondarczuka (1965-67).