masoneria
parareligijno-etyczny, ponadnarodowy ruch powstały w elitach władzy na pocz. XVIII w.; stawia sobie za cel doprowadzenie ludzkości do powszechnego braterstwa, pomyślności i solidarności poprzez doskonalenie ludzi i zniwelowanie różnic rel. i stanowych; występuje przeciwko nietolerancji, nierówności, szowinizmowi, nacjonalizmom, także przeciw komunizmowi i innym totalitaryzmom; masoni są zwolennikami racjonalizmu, liberalizmu, rozdziału Kościoła od państwa, często ateizmu bądź deizmu; w. jest organizacją wielostopniową, podstawową jednostką struktury organizacyjnej jest loża; przyjęcie i zaznajamianie adeptów z zasadami i celami ruchu dokonuje się poprzez ceremonialne wtajemniczenia na stopień ucznia, czeladnika i mistrza (najczęściej te 3 stopnie, ale np. w rycie szkockim aż 33); bogaty ceremoniał i symbolika (fartuchy, rękawice, kielnie, młotki itp.) miały integrować wolnomularzy i podkreślać elitarny charakter loży; w. jest organizacją gł. męską, ale pod wpływem ruchu feministycznego pod koniec XIX w. powstały także pierwsze loże mieszane, a po 1945 kobiece; organizacje masońskie są zamknięte, tajne - czł. loży muszą zachować w tajemnicy jej skład osobowy, symbolikę, znaki rozpoznawcze, katechizm i obrzędy; loże danego kraju łączą się w związki (Wielka Loża, Wielki Wschód) o wybieralnym kierownictwie; najprawdopodobniej nie istniało nigdy ponadnarodowe kierownictwo w., choć zawierane były porozumienia między lożami narodowymi; w. nawiązywało do średniowiecznych związków wolnych mularzy, budowniczych gotyckich katedr, zrzeszeń różokrzyżowców, stowarzyszeń okultystycznych; formalny pocz. w. stanowi połączenie się 4 lóż Londynu w Wielką Lożę (1717); 1723 powstała Konstytucja Wolnych Mularzy, w której sformułowane zostały niezmienne podstawowe zasady ideowe i organizacyjne; w. bardzo szybko rozprzestrzeniło się w Europie i Ameryce: Paryż 1725, Madryt 1728, Florencja 1728, Hamburg 1733, Filadelfia przed 1733, ogólnokrajowa, francuska loża Wielki Wschód 1736; liberalny, racjonalistyczny, antyklerykalny i antymonarchistyczny charakter w. spowodował jego potępienie przez Kościół; 1738 bullą papieża Klemensa XII obłożono masonów ekskomuniką; oskarżenie o podważanie prawd wiary i sprzyjanie ruchom liberalnym i rewolucyjnym utrzymuje się w Kościele do dziś (choć od połowy XX w. krytycyzm Kościoła nieco zelżał); obawy nie tylko kościołów rodzi także tajny i zamknięty charakter w., co wzbudza podejrzenia istnienia tajnego masońskiego spisku opanowującego potajemnie świat polityki, pieniądza i kultury; pod koniec XIX w. ukształtowały się istniejące do dziś dwa gł. nurty w.: anglosaski (konserwatywno-liberalny, wymagający od członków wiary w Boga - Wielkiego Budowniczego Świata) i franc. (radykalnie liberalny, antyklerykalny); w XX w. wolnomularstwo zwalczane było przez państwa, ruchy totalitarne i autorytarne, np. zlikwidowane w radzieckiej Rosji (IV Kongres Międzynarodówki Komunistycznej 1922 zabronił komunistom przynależności do w.), w faszystowskich Włoszech, hitler. Niemczech i wszystkich okupowanych przez III Rzeszę krajach, a także w fundamentalistycznych krajach arabskich; liczbę czł. w. oblicza się współcześnie na ok. 4,5-5 mln osób; ze względu na elitarny charakter do w. należało szereg wybitnych osób ze świata polityki: cesarze Franciszek I, Wilhelm I, Fryderyk III, królowie: brytyjscy - Jerzy IV, Wilhelm IV, Edward VII i VIII, Jerzy VI, pruscy: Fryderyk II i Fryderyk Wilhelm III, greccy: Jerzy I i II, Konstantyn I, belgijski Leopold I; G. Washington, J. Monroe, T. i F.D. Rooseveltowie, H. Truman, L. Johnson, G. Ford, J.E. Hoover, G. Marshall, B. Goldwater z USA, J.P. Marat, L. Gambetta, L. Burgeois z Francji, E. Benesz, J. Masaryk (Czechosłowacja), E. Burke, A. Wellington, W. Churchill (W. Brytania), a także K. Atatürk, S. Allende, S. Bolivar, G. Garibaldi, A. Kierenski, A. Somoza; ponadto liczni przedstawiciele biznesu (m.in. H. Ford, K.C. Gilette, część rodziny Rotszyldów), nauki (J. d'Alembert, J.G. Fichte, J.G. Herder, J. Montgolfier) i kultury (J.S. Bach, de Beaumarchais, G. Casanova, D. Fairbanks, C. Gable, E. Gibbon, J.W. Goethe, J. Haydn, H. Heine, R. Kipling, G.E. Lessing, H. Lloyd, F. Liszt, L. Mayer, Monteskiusz, W.A. Mozart, A. Puszkin, J. Sibelius, J. Swift, W. Scott, Wolter, O. Wilde, J. Wayne, D. Zanuck, A. Zukor).
- wolnomularstwo, (masoneria)
- wolnomularstwo, zob. masoneria .
- WOLNOMULARSTWO NARODOWE, tajna organizacja niepodległościowa,...