Paris
stolica i największe m. Francji; 2,1 mln mieszk., zespół miejski 11,4 mln (2004); pierwotnie celtycka osada plemienia Paryzjów na wyspie Sekwany (Île de la Cité), 52 p.n.e. opanowana przez Rzymian, rzymskie m. Lutetia Parisiorum, od III w. siedziba biskupstwa; 486 zdobyty przez Chlodwiga, stał się jedną ze stol. państwa Franków; od XII w. stol. Francji; centrum naukowe (Sorbona), ośr. większości kluczowych wydarzeń w historii Francji (rzeź hugenotów w Noc św. Bartłomieja); 14 VII 1789 atak na Bastylię i wybuch rewolucji francuskiej; 1830 rewolucja lipcowa; 1848 rewolucja lutowa; 1871 Komuna Paryska; od XIX w. światowe centrum kult., zwł. w dziedzinie plastyki, teatru, literatury, muzyki; tu rodzą się nowe kierunki artyst. (np. w literaturze: surrealizm, symbolizm, w malarstwie: impresjonizm, fowizm, kubizm), działają liczne galerie oraz salony sztuki; mieszkali tu i tworzyli także Polacy: A. Mickiewicz, J. Słowacki, C.K. Norwid, F. Chopin, M. Skłodowska-Curie i inni. Obecnie P. to jedna z największych metropolii światowych, siedziba organizacji międzynar. (UNESCO, Międzynar. Biuro Czasu, Międzynar. Biuro Miar i Wag, Międzynar. Izba Handl., Międzynar. Federacja Lotn., Międzynar. Centrum Telekomunikacyjne) i miejsce wielu konferencji międzynar.; ośrodek handlu świat. (coroczne salony wystawowe: samochodowy, lotn., żeglarski, turystyki, roln., sprzętu rtv, itd.); wielki ośr. gosp. kraju skupiający siedziby połowy firm franc. (w tym koncerny Elf Aquitaine, Usinor, Sacilor, Citroën-Peugeot, Renault), centrale 95% banków i 70% towarzystw ubezpieczeniowych, przem. samochodowy, elektroniczny, poligraficzny, chem. (kosmetyczny, perfumeryjny, farm.); międzynar. węzeł komunikacyjny: międzynar. porty lotn. Orly (1990: 25 mln pasażerów w ciągu roku) i Ch. de Gaulle (17 mln pasażerów), port śródlądowy na Sekwanie; szybka kolej TGV; metro (dł. 197 km, 360 stacji, 4,5 mln pasażerów dziennie). Wielki ośr. nauk. i kult. o znaczeniu światowym; wiele szkół wyższych: 13 uniw. (od 1972, po reorganizacji Sorbony, zał. XII w.), Collge de France, Szkoła Nauk Polit., École Normale Supérieure, École Nationale d'Administration (szkoła ministrów), politechnika, Inst. Franc. - 5 akademii, w tym Akad. Franc. (1635), Literatury (1664), Nauk (1666); ponadto Inst. Pasteura, Inst. Radowy i in.; 97 muzeów, m.in. Luwr, Musée National d'Art Moderne, Musée de l'Homme, d'Orsay, P. Picassa, A. Rodina, Centrum Pompidou, 300 galerii sztuki; 93 teatry z Comédie Française (1635); 336 kin; wydawnictwa (m.in. Hachette, Larousse); jeden z najstarszych (1635) w Europie ogrodów botanicznych. P. jest wielkim centrum turystyki (2,5 mln w ciągu roku), około 1500 hoteli; światowa stolica rozrywki (200 kabaretów) i mody. Miasto leżące na dwu brzegach Sekwany łączy 30 mostów; wśród wzgórz najsłynniejsze Montmartre z kośc. Sacré-Coeur; na wyspie Île de la Cité znajduje się katedra Notre Dame i Pałac Sprawiedliwości, tuż obok, na prawym brzegu Sekwany - najpiękniejsza część P. z parkiem Tuileries i Luwrem; na l. brzegu dawna Dzielnica Łac.: Sorbona, Collge de France oraz Ogród Luksemburski; w zachodniej części m., po obu stronach Sekwany, część reprezentacyjna: Pałac Elizejski (siedziba prezydenta), Zgromadzenie Nar., ministerstwa, ambasady, luksusowe hotele, sklepy, restauracje; plac de Gaulle'a z Łukiem Triumfalnym, skąd rozchodzi się promieniście 12 ulic, w tym najbardziej reprezentacyjna: Pola Elizejskie; na Polach Marsowych wieża Eiffla (1887-89); w zakolu Sekwany - Lasek Buloński; we wsch. dzielnicach słynne place: Bastylii i Republiki oraz największy cmentarz Pre-Lachaise (groby wybitnych Polaków - m.in. F. Chopina); w dzielnicy la Villette - ośr. nauki i muzeum Cité de Sciences de la Villette (1986); na pow. 57 ha futurystyczne miasteczko nauki dla dzieci i młodzieży oraz muzeum Cité de Sciences de la Villette, wybudowane 1986 (m.in. planetarium, akwarium głębinowe, modele anatomiczne, symulatory klimatu, łodzie podwodne, studio informatyczne itp., cieszące się ogromną popularnością. Zabytki miasta sięgają początków n.e.: galo-rzymski amfiteatr i termy; w wiekach VI-XII na Île de la Cité powstały liczne kościoły i klasztory, później rozbudowywane i przebudowywane, m.in. opactwo St. Germain des Prés (grobowiec pol. króla Jana II Kazimierza), w końcu XII w. rozpoczęto budowę siedziby królów franc., Luwru (wnętrze spalone w czasie rewolucji franc.), katedra Notre Dame, Sainte Chapelle, Conciergerie (XIV w.), Bastylia (2. poł. XIV w., zburzona 1789), Hôtel de Sens (XV w., ob. Muzeum Sztuki Średniowiecznej); budowle z okresu renesansu: kościoły St. Étienne du Mont, St. Eustache, najstarszy w P. most Pont Neuf; barokowy kościół Sorbony, Hôtel des Invalides, pałac: Hôtel Lambert (ośr. polskiej prawicowej działalności emigracyjnej w XIX w.). 1852-56 baron G.E. Haussmann dokonał przebudowy centrum starego P., poprowadził szerokie arterie i zabudował je nowymi domami. W końcu XIX w. wybudowano pierwsze konstrukcje żelbetowe i stalowe (m.in. wieża Eiffla); 1956-90 powstała nowoczesna dzielnica Défense; przebudowa dworca na Museum d'Orsay; zabudowa terenów słynnych paryskich hal targowych; w latach 80.–90. rozbudowa dzielnicy Bercy (Pałac Sportu, gmach Ministerstwa Sprawiedliwości, Biblioteka Narodowa, park Bercy).
CHAILLOT, APASZ, CONCORDE, ABADIE Paul, ENTEBBE, ZWIĄZEK ZAGRANICZNY SOCJALISTÓW POLSKICH, LALIQUE, , EIDRIGEVICIUS Stasys, POLE MARSOWE