po odzyskaniu niepodległości żywiołowo powstawały towarzystwa nauk., niekiedy wysoce wyspecjalizowane i utrzymujące bliskie kontakty z placówkami zagr. Ważną rolę pełniła Pol. Akad. Umiejętności oraz zał. 1907 Tow. Naukowe Warszawskie, obok działających od lat uniw. działały nowo powołane uczelnie w Poznaniu, Krakowie (Akad. Górniczo-Hutnicza), Lublinie (Katolicki Uniw. Lubelski), Warszawie (Szkoła Gł. Handlowa, Szkoła Gł. Gospodarstwa Wiejskiego, Wolna Wszechnica Polska). 1919 utworzono Bibliotekę Nar., 1928 - Inst. Bibliograficzny, rozbudowano sieć archiwów. Najważniejsze osiągnięcia pol. nauki tego okresu to prace matematyków W. Sierpińskiego, K. Kuratowskiego, S. Banacha, H. Steinhausa, S. Mazura w dziedzinie teorii mnogości, typologii i teorii funkcji rzeczywistych, logików J. Łukasiewicza i A. Tarskiego (logika matematyczna), fizyków S. Pieńkowskiego, M. Wolfkego, W. Rubinowicza i H. Niewodniczańskiego (badania luminescencji gazów i cieczy), astronomów T. Banachiewicza i M. Kamieńskiego (obserwacja gwiazd zaćmieniowych), chemików W. Świętosławskiego i J. Zawadzkiego, elektrotechnika J. Groszkowskiego (podczas II woj. świat. prowadził badania części rakiety V2 przechwyconej przez wywiad AK), biologów W. Szafera i R. Kozłowskiego, etnologa B. Malinowskiego, geografa i kartografa E. Romera, inżyniera S. Bryły (m.in. konstruktor pierwszego w Europie mostu spawanego na Słudwi pod Łowiczem), archeologów J. Kostrzewskiego (odkrywca Biskupina) i W. Antoniewicza, socjologów L. Krzywickiego i F. Znanieckiego, etnografa J.S. Bystronia, filozofów T. Kotarbińskiego, K. Ajdukiewicza i W. Tatarkiewicza, historyków Sz. Askenazego, W. Konopczyńskiego i M. Handelsmana, językoznawcy J. Kuryłowicza, literaturoznawców R. Ingardena, J. Kleinera, S. Pigonia i J. Krzyżanowskiego. W dziedzinie nauk lekarskich zasłynęli L. Hirszfeld, współtwórca nauki o grupach krwi oraz R. Weigel, odkrywca szczepionki przeciwdurowej. Pod względem geologicznym i mineralogicznym przebadano teren Karpat (W. Goetel), G. Świętokrzyskich (J. Czarnocki), Górnośląskie Zagłębie Węglowe (S. Czarnocki), Nadbużańskie Zagłębie Węglowe (J. Samsonowicz). Działalność nauk. prowadzono również w ośrodkach mniejszości nar., m.in. Inst. Nauk Judaistycznych w Warszawie (zał. 1926), Tow. Nauk. im. Tarasa Szewczenki we Lwowie (zał. 1879), Ukr. Inst. Nauk. w Warszawie (zał. 1930). II woj. świat. spowodowała ogromne straty osobowe i materialne nauki pol. Zlikwidowano szkolnictwo wyższe i instytucje nauk., ich majątek zrabowali okupanci, a uczonych poddano represjom (eksterminowano ok. 850 naukowców). Na terenach pol. zajętych przez Niemców od 1940 na szczeblu wyższym prowadzono jedynie tajne nauczanie (konspiracyjne uniw. w Warszawie i Poznaniu oraz od 1942 w Krakowie, Lwowie i Wilnie), prace nauk.-badawcze można było prowadzić wyłącznie na emigracji (Uniw. Polski za Granicą w Paryżu, Pol. Wydział Lekarski na uniw. w Edynburgu, Pol. Szkoła Architektury w Liverpoolu, towarzystwa nauk. w Londynie i Liverpoolu oraz Pol. Inst. Nauk. w USA zał. 1941).
- POLSKA. HISTORIA. KONIEC XIX W., koniunktura polit. (zaborcy...
- WOLNA WSZECHNICA POLSKA, prywatna szkoła wyższa...
- ŻYDZI W POLSCE, pierwsi pojawili się...