sztuka rozwijająca się na terenach u ujścia Renu, Mozy i Skaldy (ob. Holandia, Belgia i Luksemburg) do 1581, tzn. utworzenia Holandii; początkowo pozostawała pod wpływami sztuki niem. i franc., zwł. burgundzkiej (architektura przedromańska wzorowana była na karolińskiej). Najw. dziełami dojrzałego stylu romańskiego są kośc. NMP w Maastricht, katedra w Tournai (od 1110), kośc. opactwa w Roermond (pocz. XIII w.). Gł. ośr. sz.n. w tym czasie były: Namur, Huy, Lige, Maastricht, Stavelot; wysoki poziom osiągnęło złotnictwo, odlewnictwo, miniatorstwo, rzeźba w kości słoniowej, a sztuka nadmozańska wywarła wpływ na inne kraje eur., także na Polskę. Gotyk przyjął się na terenach Niderlandów po 1250 (katedra w Utrechcie, chór katedry w Tournai, kośc. św. Bawona w Gandawie) wykształcając specyficzne cechy (obejścia bez promienistych kaplic, prostota rozwiązań, skromna dekoracja wnętrz, często rozbudowane transepty); do najwybitniejszych dzieł tej epoki należą kośc.: św. Piotra w Louvain, św. Jana i św. Marcina w Lige, katedra św. Jana w Hertogenbosch (jeden z nielicznych kośc. o bogatszej dekoracji wnętrza), halowy kośc. Groote Kerk w Hadze, który inspirował architektów po XVII w.; architekturę świecką reprezentują zamki na planie kolistym oraz mury obronne Lejdy, Egmondu, Teilingen (XI, XII w.), a tradycje gotyku przetrwały w architekturze niderlandzkiej aż do okresu baroku. W XV w. rozwinęło się gotyckie malarstwo; za jego pioniera uważa się Jana van Eycka (wynalazł lub udoskonalił technikę olejną, jego najsłynniejszym dziełem jest Ołtarz Baranka Bożego w katedrze św. Bawona w Gandawie); tradycje te kontynuowali R. Campin, zw. Mistrzem z Flémalle, i Roger van der Weyden; działali: D. Bouts, P. Christus, H. Van der Goes, G. David, wyróżniali się działający w Brugii H. Memling oraz jeden z najbardziej zagadkowych mistrzów (odkrycie XX w.) - H. Bosch. Malarstwo północnoniderlandzkie, wywodzące się z Haarlemu, zrywa już ze sztuką średniowieczną, przedstawiając człowieka harmonijnie zespolonego z przyrodą. Renesans w architekturze niderlandzkiej pojawił się ok. 1530; wczesnorenesansowe budowle wznosili Włosi (wieża kośc. w Ijsselstein, dziedziniec zamku w Bredzie), w dziełach późniejszych motywy wł. renesansu łączą się z tradycjami rodzimymi (ratusze w Hadze i Nijmegen); styl ten osiągnął kulminację w budowlach Lievena de Key w Haarlemie (hale rzeźnicze, wieża Nieuwe Kerk) i w Lejdzie (ratusz) oraz w kościołach Hendrika de Keysera w Amsterdamie. W XVI w. ośr. malarstwa niderlandzkiego wzorowanego na sztuce włoskiej stała się Antwerpia; działali: Q. Metsys, J. van Cleve, J. Gossaert, J. Patinir; malarze ci wprowadzili do swych dzieł elementy architektury klasycznej i pejzaż jako tło, malowali (obok tematów religinych) sceny mitologiczne, portrety; odbywali podróże do Włoch i studiowali tamtejszą sztukę. W 2. poł. XVI w. wyróżnia się P. Bruegel st. (nowatorska interpretacja tematów religijnych, wstrząsające alegorie); w malarstwie przeważa tematyka świecka, coraz częściej pojawiają się sceny rodzajowe i chłopskie (P. Aertsen), martwa natura, portret (A. Key, P. Pourbus). Największy rozkwit kultury Niderlandów przypada na XVII w., zw. Złotym Wiekiem, działa wielu wybitnych artystów znanych na całą Europę: P.P. Rubens, A. van Dyck, J. Jordaens, T. Rombouts, C. van Mander, oraz jeden z najsłynniejszych malarzy hist. wszechczasów - Rembrandt H. van Rijn (sztuka Holandii).
BLOEMAERT Abraham, JOOS VAN GENT, FONTAINEBLEAU SZKOŁA, PLEYDENWURFF, OBBERGEN, CRANACH Lucas, NATIONAL GALLERY, FOUQUET Jean, PERSPEKTYWA MALARSKA, FLAMANDZKA SZTUKA
- NIDERLANDZKA SZKOŁA, ogólna nazwa stosowana...
- HOLANDII SZTUKA, sztuka rozwijająca się...
- NIEMIECKA SZTUKA, sztuka rozwijająca się...