sztuka rozwijająca się na niem. obszarach językowych; odrębny charakter miała twórczość artyst. na terenach Austrii (austriacka sztuka) i Szwajcarii (szwajcarska sztuka). Pierwsze zabytki n.sz. sięgają paleolitu; z czasów rzym. zachowały się fragmenty fortyfikacji oraz kasztelów w pobliżu Ratyzbony, na wierzchowinie Taunusu (Saalburg), w Trewirze (Porta Nigra); rzymski rodowód mają też miasta: Kolonia, Bonn, Koblencja, Trewir, Wiesbaden, Augsburg, Ratyzbona. Imponujące budowle powstały za Karola Wielkiego, m.in. jego pałace w Akwizgranie i Ingelheim, wielki kośc. opacki Centula (St. Riquier); zachowała się kaplica pałacowa w Akwizgranie wzorowana na raweńskich budowlach ces. Justyniana, konsekrowana 805, oraz rotunda kośc. św. Michała w Fuldzie. Sztuka karolińska (koniec VIII-IX w.) była syntezą różnych kultur europejskich i nawiązywała do tradycji antycznych oraz bizantyjskich. Okres ottoński przyniósł w X i na pocz. XI w. ogólne ożywienie kulturalne i rozwój sztuki romańskiej (kośc. św. Michała w Hildesheim); ważnym ośr. kult. była wówczas wyspa Reichenau na Jez. Bodeńskim, gdzie zachowały się cenne freski; na wysokim poziomie stała sztuka złotnicza (zbiory skarbca katedralnego w Essen). W XI-XIII w. powstawały wielkie romańskie katedry i opactwa, gł. w Nadrenii (m.in. katedry w Spirze, Moguncji, Wormacji, Trewirze, zespół opactwa w Maria-Laach, klasztor w Königslutter) oraz pełne przepychu pałace cesarskie (Geinhausen, Goslar, Wimpfen); na wysokim poziomie stała rzeźba arch. (katedra w Bambergu) i relief (drzwi brązowe w kośc. w Hildesheim); istniało kilka odrębnych szkół miniatorstwa (Sankt Gallen, Trewir, Echternach, Ratyzbona, Fulda) i malarstwa ściennego (Reichenau, Ratyzbona). Gotyk dotarł do Niemiec z Francji, na wzór katedry w Chartres powstał kośc. św. Elżbiety w Marburgu (1235), później rozpoczęto budowę katedry w Kolonii (ukończonej w XIX w.), wzniesiono katedry we Fryburgu Bryzgowijskim, Ratyzbonie, Ulm. Charakterystyczne dla niem. gotyku są kościoły halowe występujące gł. w Westfalii (Münster, Osnabrück) oraz jako kośc. zakonów żebrzących w płn.-wsch. i wsch. Niemczech (kośc. Franciszkanów we Frankfurcie); wysokością nawy i prezbiterium wyróżniają się kośc. halowe w Norymberdze (św. Sebalda i św. Wawrzyńca); z okresu gotyku pozostały w Niemczech liczne zamki (cesarzy, książąt, królów, biskupów) gł. nad Renem, Mozelą i Neckarem (przebudowywane później); wiele miast zachowało zwarty, średniowieczny układ swej najstarszej części (Rothenburg, Ratyzbona, Goslar, Tybinga). W okresie późnego gotyku (XV-pocz. XVI w.) wysoki poziom osiągnęło malarstwo (S. Lochner) i rzeźba (ołtarze snycerskie i nagrobki mistrzów z Frankonii: W. Stwosza, T. Riemenschneidera i A. Kraffta). Ogólny rozwój kultury przyspieszył wynalazek druku (Gutenberg, poł. XV w.). Renesans pojawia się w Niemczech z pocz. XVI w., gł. w budowlach świeckich (pałac w Landshut, 1536, zamek w Heidelbergu); w budownictwie sakralnym powstawały renesansowe kaplice, detale i dekoracje, rzadko całe kościoły czy założenia utrzymane w tym stylu. W Niemczech płn. wyraźny był wpływ renesansu niderlandzkiego (ratusz w Bremie). W przeciwieństwie do architektury, b. wysoki poziom osiągnęło renesansowe niem. malarstwo i grafika (A. Dürer, A. Altdorfer, L. Cranach, H. Holbein mł., H. Baldung, zw. Grien, oraz tworzący w okresie przejściowym pomiędzy gotykiem i renesansem Grünewald i H. Holbein st.), w rzeźbie wyróżniła się norymberska rodzina Vischerów. Przebudzenie artyst. po wojnie 30-letniej znalazło wyraz w sztuce baroku. Najokazalsze budowle powstawały w płd. części Niemiec, początkowo wznoszone przez architektów wł. (Barelli, Zuccalli), od ok. 1700 przez architektów niem. (A. Schlüter, J.B. Neumann, J. Dientzenhofer, J.M. Fischer, bracia Asamowie); wielu z nich było równocześnie rzeźbiarzami i malarzami, dzięki czemu wysoki poziom osiągnęła architektura wnętrz i dekoratorstwo; znakomitymi dziełami baroku są założenia pałacowe w Würzburgu, Dreźnie, Poczdamie, Pommersfelden; klasztory w Ottobeuren, Zwiefalten; kościoły: Teatynów w Monachium, w Vierzehnheiligen, Neresheimie, św. Jana Nepomucena w Monachium. Wyróżnia się twórczość Walończyka F. De Cuvilliés, znakomitego architekta wnętrz (pałac Amalienburg w Nymphenburgu w Monachium, 1. poł. XVIII w.); przedstawicielem rokoko jest D. Zimmermann (kośc. w Wies). W okresie baroku rozkwitało rzemiosło artyst., zwł. meblarstwo i ceramika, np. porcelana miśnieńska. W architekturze końca XVIII i pocz. XIX w. dominuje klasycyzm, gł. ośr. tego stylu były Berlin (C.G. Langhans, K.F. Schinkel) i Monachium (L.von Klenze - np. Propyleje w Monachium, Walhalla k. Ratyzbony); wybijającymi się malarzami tego okresu byli A.R. Mengs i P. von Cornelius (gł. malarstwo ścienne). W XIX w. w architekturze rozwijały się kierunki historyzujące, początkowo gł. neogotyk, który od poł. XIX w. przeszedł w eklektyzm (pałac Neuschwanstein w Alpach Bawarskich, drezdeńska Galeria Malarstwa i opera proj. G. Sempera). W XIX w. sztuki plastyczne ewoluowały od klasycyzmu, przez romantyzm (C.D. Friedrich, Ph.O. Runge, A.L. Richter) do realizmu (W. Leibl - gł. portrety, bracia A. i O. Achenbach - pejzaże, A. von Menzel, M. Liebermann). Pod koniec XIX w. rozwinął się impresjonizm, symbolizm (M. Klinger), a w pocz. XX w. secesja monachijska i berlińska (tzw. Jugendstil). Na uwagę zasługuje występujący w XIX w. w meblarstwie, architekturze wnętrz i malarstwie nurt mieszczański, tzw. biedermeier. W XX w. Niemcy były jednym z pierwszych krajów, które przełamały historyzm w architekturze i ustanowiły nowy, funkcjonalny styl (dzieła P. Behrensa, W. Gropiusa, Miesa van der Rohe, M. Berga, E. Mendelsohna; działalność Bauhausu). Ok. 1920 pojawił się w architekturze niem. nurt ekspresjonistyczny, którego wybitnymi przedstawicielami byli: E. Mendelsohn (obserwatorium astrofizyczne w Poczdamie), H. Poelzig (teatr w Berlinie, z widownią w kształcie wielkiej stalaktytowej groty), M. Berg (Hala Ludowa we Wrocławiu), H. Häring (zespół gospodarczy w Garkau). Ekspresjonizm szczególnie wybitnych przedstawicieli miał w malarstwie i rzeźbie (E. Nolde, E.L. Kirchner, E. Heckel, M. Pechstein, K. Schmidt-Rottluff, O. Mueller, rzeźbiarz E. Barlach i in. artyści działajcąy w grupach Die Brücke i Der Blaue Reiter); w Monachium działali też ekspresjoniści franc. i ros. (np. W. Kandinsky). Epoka hitlerowska przerwała rozwój n.sz., zlikwidowano Bauhaus, większość wybitnych artystów i architektów opuściła Niemcy. Po II wojnie świat., zwł. w RFN, rozwija się nowoczesna architektura; działają m.in. H. Scharoun (Filharmonia Berlińska), F. Otto (pawilon niemiecki o wiszącej konstrukcji przykrycia na EXPO 1967 w Montrealu), G. Benisch (zespół budowli sportowych w Monachium z okazji Olimpiady 1972, wraz z F. Otto), R. Krier (Schinkelplatz w Berlinie), E. Eiermann (zespół Olivetti we Frankfurcie nad Menem). Od pocz. lat 90. Berlin staje się największym w Europie placem budowy, autorami powstających tam ważniejszych obiektów są przeważnie światowej sławy architekci z innych krajów. W sztukach plast. XX w. reprezentowane są różne kierunki i tendencje, z wyraźną dominacją sztuki abstrakcyjnej, działają m.in. K. Schwitters, K. Kollowitz, J. Beuys, G. Baselitz, W. Baumeister, G. Grosz G., Hödicke, A. Kiefer, H. Mack, A. Macke, H. Richter, rzeźbiarze R. Belling, U. Rückriem i in. Niemiecka sztuka ludowa jest b. zróżnicowana w zależności od regionu; jej największy rozkwit przypada na XVII-XIX w.; wysoki poziom osiągnęło zwł. budownictwo ludowe, meblarstwo, snycerka, tkactwo, ceramika, jubilerstwo.
DIX Otto, ALTDORFER Albrecht, RUNGE, RIEFENSTAHL, POLSKA. SZTUKA. RENESANS, AMBERGER Christoph, TRÜBNER, BAUMEISTER Willi, TISCHBEIN, DAUCHER Adolf
- GRECKA SZTUKA, w rozwoju sztuki greckiej...
- RUMUŃSKA SZTUKA, najstarsze przejawy sztuki...
- ESTOŃSKA SZTUKA, z epoki prehistorycznej...