Arnold (1874-1951)
kompozytor austr., samouk; twórca dodekafonii, najwybitniejszy reformator muzyki w XX w., prof. Akad. Sztuk w Berlinie; rozpoczynał jako pianista i aranżer w berlińskim kabarecie "Überbrettl", jednocześnie pracując w konserwatorium J. Sterna; 1903 powrócił do Wiednia, gdzie pracował jako pedagog i zaprzyjaźnił się z G. Mahlerem; próbował także sił w malarstwie; 1911-15 odbywał podróże artystyczne, w czasie których dyrygował wykonaniami swoich kompozycji; 1918 zał. w Wiedniu Tow. Prywatnych Wykonań Muzycznych, umożliwiające jemu i jego uczniom (m.in. A. Webernowi i A. Bergowi) eksperymenty kompozytorskie; 1925 opublikował pierwsze, całkowicie dodekafoniczne dzieło (Klaviersuite op. 25); do 1933 pracował również w Berlinie, ale po dojściu Hitlera do władzy opuścił Niemcy, udając się przez Francję do USA (wykładał w konserwatorium w Bostonie oraz uniw. w Los Angeles, a także - na kilka lat przed śmiercią - rozpoczął prywatną praktykę pedagogiczną). Jego technika kompozytorska i cała filozofia muzyki mają przełomowe znaczenie dla XX-wiecznej (ich wymiar estetyczny omawiał m.in. T.W. Adorno, zaś T. Mann uczynił S. prototypem tytułowego bohatera powieści Doktor Faustus), jednak pierwsza faza twórczości S. wykazuje wyraźne uzależnienie od neoromantyzmu (sekstet Noc rozjaśniona) i tzw. szkoły nowoniem. (F. Liszt, G. Mahler, R. Strauss, R. Wagner) zarówno w sposobie przetworzenia materiału dźwiękowego, jak też potęgi formalnej (Gurrenlieder, poemat Peleas i Melizanda); w okresie I woj. świat. zbliżył się do ekspresjonizmu (Erwartung, Glückliche Hand); stosował rozwiązania, znane jako Klangfarbenmelodie (znane już w okresie baroku), a polegające na kontrastowaniu barwy dźwięku i powtarzaniu jednej struktury harmonicznej (np. akordu) w różnych wymiarach dźwiękowych, czym wyprzedził tzw. punktualizm A. Weberna; stopniowo oddalał się od systemu tonalnego, tworząc podstawy techniki serialnej (serializm); dzieła, w których zrealizował w zupełności jej zasady (np. Kwintet op. 26) są abstrakcyjne, co szokowało ówczesnych odbiorców; później starał się wprowadzić dodekafonię w obszar klasycznego systemu gatunkowego kameralistyki (suita, kwartet, kwintet); stopniowo wykorzystywał także doświadczenia dodekafoniczne w twórczości symfonicznej (Wariacje op. 31 oraz nieukończona opera Mojżesz i Aron); podczas pobytu w USA uprawiał równolegle dodekafonię i tonalizm (m.in. Trio smyczkowe op. 45, Ocalały z Warszawy, Fantazja op. 47, Psalm op. 50b, Ode an Napoleon); w dziełach wokalnych wykorzystywał głos mówiony - recytatora; nadto kompozycje fortepianowe, organowe, obszerny zbiór pieśni, bogata kameralistyka, kantaty (m.in. Kol nidre); dzieło teoretyczne Harmonienlehre. Zajmował się też z powodzeniem malarstwem (do 1910 stworzył 65 obrazów, ponadto akwarele i rysunki); współpracował z artystami Der Blaue Reiter i na zaproszenie Kandinsky’ego brał udział w wystawie tej grupy.
NURIEJEW, POSTMODERNIZM, PASSACAGLIA, TONALNOŚĆ, WŁOSKA MUZYKA, OPERA, KANTATA, ORGANOWA MUZYKA, WELLESZ, WOOD
- WIEDEŃSKA SZKOŁA DODEKAFONICZNA, ugrupowanie kompozytorów...
- ZEMLINSKY, Alexander von (1871-1942)...
- KWARTET, (muz. 2)