kierunek rozwijający się w architekturze, malarstwie i rzeźbie od XVII w. do 1. poł. XIX w.; zrodził się w Anglii i Francji, w których to krajach podjęto pierwsze prace wykopaliskowe i studia nad architekturą staroż. W k. wskrzeszono podstawy myśli klasycznej wypracowane w staroż. Grecji i (w znacznej mierze) w Rzymie, kontynuowano osiągnięcia renesansu. Pod pojęciem "klasyczny" w sztukach pięknych rozumiano: typowy, wzorcowy, doskonały, zgodny z przepisami, oparty na wzorach staroż., odznaczający się takimi cechami kompozycji, jak harmonia, umiar, spokój, równowaga pierwiastka intelektualnego i zmysłowego, doskonałe proporcje. W architekturze inspirowano się lub naśladowano elementy konstrukcyjne i dekoracyjne staroż. Grecji i Rzymu, czerpano też z form sztuki etruskiej i egipskiej. Stosowano gr. porządki architektoniczne, zwł. dorycki i joński, ale łączono też w jednej budowli takie elementy architektury staroż., które dawniej nigdy nie były łączone. Wzorowano się także na renesansie, gł. dziełach Palladia (jego Villa Rotonda była wielokrotnie naśladowana). We Francji rozróżnia się: k. wczesny (przejście od form rokoka), zw. stylem Ludwika XVI, k. pełny oraz k. późny, zwany stylem cesarstwa (empire). Wydarzeniem, które uważa się za początek okresu wczesnego k. była 1762-64 budowa pałacyku Petit Trianon w Wersalu (proj. J.A. Gabriela), odznaczającego się klasyczną prostotą form i doskonałością proporcji. Pełny k. franc. reprezentują dojrzałe projekty i realizacje J.G. Soufflota (np. kośc. św. Genowefy zainspirowany rzymskim Panteonem) oraz działalność takich architektów, jak: C.N. Ledoux, Ch. Percier, P.F. Fontaine. W Anglii k. przejawił się głównie jako nurt palladiański (wiejskie pałace inspirowane willami Palladia, usytuowane w krajobrazowym parku) wprowadzony przez I. Jonsa; trwał przez XVII i 1. poł. XVIII w. Za twórców k. w Anglii uważa się braci R. i J. Adam (stworzyli podstawowe formy klasycystyczne architektury zewn. i wnętrz, które wpłynęły na ukształtowanie się stylu Ludwika XVI we Francji i całego europejskiego k.). W duchu tym tworzyli też J. Nash (Regent Park w Londynie z pałacami i willami wkomponowanymi w zieleń), W. Chambers, J. Wood, J. Soane. W k. niem. inspirowano się niemal wyłącznie architekturą grecką. Tworzono budowle monumentalne, surowe, ciężkie, nie związane (jak np. w Anglii) z pejzażem. Najwybitniejszym twórcą był K.F. Schinkel, działający w Berlinie (Nowa Wartownia, Stare Muzeum, Teatr Królewski), wyróżniał się L. v. Klenze, pracujący w Monachium. W Rosji skłaniano się do antyku rzymskiego, projektowano z rozmachem całe klasycystyczne zespoły urbanistyczne o ogromnych, surowych budowlach i pełnych przepychu wnętrzach, dokumentujących bogactwo władców (Katarzyna II, Paweł I i Aleksander I). Słynne budowle klasycystyczne powstały w Petersburgu (Galeria Malarstwa, Instytut Smolny, Teatr, Sobór Izaaka, Admiralicja). W Moskwie i Petersburgu działało wielu architektów obcego pochodzenia; najsławniejsi Rosjanie to A.D. Zacharow, W. Bazenow i M. Kozakow. Wybitnymi realizacjami są dwa zespoły pałacowo-ogrodowe: Pawłowsk i Carskie Sioło. W malarstwie klasycystycznym przeważały tematy zaczerpnięte z historii staroż., mitologii oraz portrety. Dzieła kształtowano wg przyjętych z góry reguł, które dotyczyły intelektualnych zasad kompozycji, wyższości rysunku nad barwną plamą, treści (na ogół umoralniającej), idealizacji i heroizowania form natury. Unikano silnych kontrastów, wygładzano powierzchnię płótna zatracając ślady pędzla. Najwybitniejszymi malarzami franc. okresu k. są J.L. David i J.A.D. Ingres, a także F. Gerard, A.J. Gros, malarka L.E. Vigée-Lebrun; w Anglii kwitło malarstwo portretowe (T. Gainsborough i J. Reynolds) oraz pejzażowe (J. Constable i R.P. Bonnington); klasycystyczne malarstwo niem. reprezentują Ph.O. Runge i C.D. Friedrich. W dziedzinie rzeźby odrodzenie antyku przejawiło się w podejmowaniu tematyki historycznej i mitologicznej, wskrzeszeniu pomnika konnego i popiersia portretowego, w dążeniu do tworzenia form idealnych, odznaczających się doskonałą równowagą, pozbawionych napięć i kontrastów, starannie wykończonych. Gł. przedstawiciele to: B. Thorvaldsen, A. Canova, J.A. Houdon, J.G. Schadow, J. Flaxman.
KAUFFMANN, ŚREDNIOWIECZE, ROSYJSKA SZTUKA, SARAZIN, LE BRUN, ADAM Robert, IRLANDZKA SZTUKA, PERUWIAŃSKA SZTUKA, CZESKA SZTUKA, LUDWIKA XIV STYL
- KLASYCYZM W SZTUCE POLSKIEJ, styl w sztukach plastycznych...
- klasycyzm warchitekturze, styl warchitekturze obejmujący...
- KLASYCYZM STANISŁAWOWSKI, główny nurt lit. doby...