ŚWIĘCI KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

osoby, które zostały uznane przez Kościół za godne czci ze względu na męczeńską śmierć za wiarę lub życie wypełnione poświęceniami dla bliźnich, modlitwą i surowością obyczaju (tzw. białe męczeństwo); cześć oddawana ś. (dulia) różni się od uwielbienia oddawanego samemu Bogu (latria), a także czci Matki Bożej (hyperdulia); oddając cześć ś. Kościół czci w nich Boga. Według rozmaitych badaczy kult ś. wiąże się z pradawnym kultem przodków i ich grobów, a także antyczną apoteozą herosów; papież Benedykt XIV poddał jednak to stanowisko surowej krytyce w encyklice De Servorum Dei Beatificatione et Beatorum Canonizatione (1734), przestrzegając przed pochopnym wyprowadzaniem kultu ś. z pogańskich źródeł. Pierwotnie kultem otaczano męczenników, którzy ponieśli bohaterską śmierć w obronie chrześcijaństwa; pierwszym męczennikiem, którego imię zostało przekazane potomności, był św. Szczepan, jednak pierwszym chrześcijaninem, który zginął jako męczennik i był po śmierci otoczony czcią okazał się biskup Smyrny, św. Polikarp (155); z czasem kult rozszerzył się nie tylko na heroicznych obrońców wiary, ale na wszystkich papieży, biskupów, ascetów, misjonarzy, mnichów-pustelników lub stylitów (słupników), wreszcie kobiety, które złożyły dozgonny ślub czystości cielesnej. Kultem otaczano nie tylko groby takich osób, ale z czasem także same ich ciała oraz przedmioty, które do nich należały lub z którymi mieli kontakt (relikwie); w pierwszych wiekach kanonizacja - czyli uznanie osoby za świętą - odbywała się spontanicznie; nieco później aktem kanonizacji była elewacja, tzn. podniesienie szczątków zmarłej osoby z grobu ziemnego do wnętrza świątyni; często wiązała się ona z translacją, tzn. przeniesieniem relikwii do innej świątyni (np. z kościoła klasztornego do katedry); datę translacji uznawano za datę wspomnienia ś. w Kościele, jednak już od 2. poł. III w. upowszechniać się począł zwyczaj wspominania ś. w dniu ich śmierci, czyli "narodzin dla nieba" (dies natalis); w średniowieczu rozkwita bogata literatura biograficzna poświęcona ś., w której znajdowały się zarówno fakty historyczne, jak też wątki pochodzące z coraz liczniejszych legend, tworzonych przez pobożność popularną - ludową, a eksponujących przede wszystkim pierwiastki nadprzyrodzone: cuda, wizje, czyny fantastyczne (); obie materie przenikały się nawzajem i uzupełniały, tworząc przekazy sprawiające później trudność historykom i teologom; kult ś. wymknął się spod kontroli Stolicy Apostolskiej, stąd też od początku drugiego tysiąclecia starała się ona ponownie podporządkować go swojej jurysdykcji; pierwszym ś., który oficjalnie został kanonizowany przez papieża, był św. Ulryk, biskup Augsburga (995); kult szerzył się jednak nadal w sposób spontaniczny w poszczególnych diecezjach, a także rodzinach zakonnych, bractwach rycerskich, a także diecezjach i parafiach - co miało na ogół podłoże komercyjne (jarmarki w dni świąteczne). Walkę kultowi ś. wydała reformacja (Luter, Kalwin, Zwingli), co spotkało się z reakcją Kościoła kat. na soborze trydenckim (1543-63); dokonano wówczas określenia warunków, jakim musi odpowiadać kult, zreformowano również niesłychanie obszerny kalendarz liturgiczny. Dla ob. kultu ś. największe znaczenie mają uchwały Soboru Watykańskiego II (1962 - 65), który uporządkował zagadnienia z nim związane, określając miejsce świętych jako orędowników i pośredników między człowiekiem i Bogiem; wprowadzono nowy kalendarz liturgiczny i zweryfikowano dotychczasowe Martyrologium rzymskie, usuwając z niego postaci słabo udokumentowane historycznie, legendarne lub te, których kult zanikł. Określono także procedurę wszczynania procesów beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych, sposób badania danych biograficznych, wiadomości o cudach (wymagane są co najmniej dwa, poświadczone i zweryfikowane) oraz podejmowania decyzji o beatyfikacji i kanonizacji przez Kongregację ds. Kultu Świętych, a następnie samego papieża. Liczbę ś. określa się od kilku do kilkunastu tysięcy, jednak nie wszyscy są dziś wspominani w liturgii i nie wszystkich otacza kult.

• CYPRIAN, Caecilius Thascius Cyprianus...
• katolicyzm, (gr. katholikós -...
• PIOTR APOSTOŁ, czasem zwany Szymon Piotr...