w tradycyjnym rozumieniu nauka o języku i jego zabytkach, w tym również o literaturze. Powstała w starożytnej Grecji; pierwotnie (u sofistów, Platona, Arystotelesa) oznaczała umiłowanie słowa i jego wytworów, a także dyskusji, dialektycznego sporu, literatury i nauki. W czasach hellenistycznych stała się dyscypliną naukową, kiedy to w kilku ośrodkach (Aleksandria, Pergamon) podjęto studia nad klasycznym językiem i piśmiennictwem (gł. nad Homerem). Zainteresowania ówczesnych uczonych obejmowały gramatykę i etymologię, dzieło lit. (np. objaśnianie niezrozumiałych realiów), historię gatunków piśmiennictwa, biografistykę lit., problemy autorstwa i autentyczności tekstu (np. porównywanie różnych wersji rękopiśmiennych dzieła). Praca nad tekstem skodyfikowana została w formie kanonicznej, która zachowała długą żywotność (w Rzymie starożytnym uprawiał ją m.in. Terencjusz Warron); w średniowieczu znana była tylko w Bizancjum, w pełni zaś rozwinęła się w renesansie (J.C. i J.J. Scaligerowie, Erazm z Rotterdamu) i oznaczała wówczas: odkrywanie rękopisów, ustalanie kształtu dzieł starożytnych autorów, sporządzanie wyjaśniających komentarzy do nich. Aż do pocz. XIX w. przez f. rozumie się naukę o językach, literaturze i kulturze antycznej, jednak w tym samym czasie f. poczęła dzielić się na klasyczną (zajmującą się spuścizną lit. antyku) oraz neofilologię, zainteresowaną współczesnymi tworami językowymi. Dziś w znaczeniu najwęższym f. oznacza naukę o tekście i metodach jego krytyki. Dorobek f. na polu pracy nad przygotowaniem poprawnej wersji tekstu przejęły dziś dyscypliny specjalistyczne: tekstologia i edytorstwo. Na pocz. XIX w. osobną dziedziną stały się zagadnienia językowe, a spuścizną w postaci anonimowych, najczęściej ustnych form lit. ludowej zajęła się folklorystyka. F. wspomagała odtąd nowo powstające, romantyczne i pozytywistyczne kierunki opisu i interpretacji dzieła lit., przekazując swe doświadczenia kształtującej się stopniowo nauce o literaturze i jej dyscyplinom (historii literatury, teorii literatury). Zwyczajowo termin f. używany jest jako określenie kierunku odpowiednich studiów humanistycznych (np. f. romańska - romanistyka).
- filologia, student filologii klasycznej,...
- filologia, (gr. philologia = umiłowanie...
- filologia nowożytna, (neofilologia)