dzieło rzeźbiarskie lub założenie architektoniczno-rzeźbiarskie upamiętniające osobę lub wydarzenie hist., rzadziej zjawisko lub ideę; najczęściej w formie popiersia, posągu (stojącego lub na koniu), grupy figuralnej - ustawionych na odpowiedniej podbudowie (cokole, postumencie); wiele p. to budowle w formie kolumnady, obelisku, muru z inskrypcjami, mauzoleum lub łuku triumfalnego, a także sztucznie usypane kopce lub wielkie naturalne głazy; nowoczesne p. mają często formę przestrzennej kompozycji abstrakcyjnej. Estetyczny i emocjonalny odbiór p. jako dzieła sztuki i pamiątki hist. zależy od ukształtowania jego otoczenia i usytuowania go w odpowiednim kontekście architektoniczno-urbanistycznym. P. wznoszono od starożytności, szczególnie popularne były w Rzymie, gł. w formie posągów konnych (np. p. Marka Aureliusza na Kapitolu), kolumn (kolumna Trajana), łuków triumfalnych (łuki Septymiusza Sewera, Konstantyna); w średniowieczu wznoszono gł. p. nagrobne, a w czasach renesansu powrócono do form antycznych, zwł. do p. konnego (p. Gattamelaty w Padwie - dzieło Donatella); posąg konny był popularny także w baroku, klasycyzmie, w XIX i pocz. XX w. (np. p. Piotra I Wielkiego w Petersburgu - É.M. Falconet, 1728; p. księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie - B. Thorvaldsen, 1816; p. Tadeusza Kościuszki na Wawelu - L. Marconi, 1921); naśladowano też antyczne kolumny, obeliski (kolumna na placu Vendôme w Paryżu, kolumna Nelsona na Trafalgar Square w Londynie) i łuki triumfalne; od XVIII w. rozpowszechniły się p. przedstawiające daną postać z jej charakterystycznymi atrybutami (p. M. Kopernika w Warszawie - B. Thorvaldsen); na przełomie XIX i XX w. pomniki (zwł. secesyjne) sytuowano często w parkach miejskich (np. p. Johanna Straussa w Wiedniu - E. Hellmer; p. F. Chopina w Łazienkach w Warszawie - W. Szymanowski); po II woj. świat. powstały liczne p. w formie założeń architektoniczno-rzeźbiarskich upamiętniających pola walk, obozy koncentracyjne, miejsca straceń (w Polsce: w Oświęcimiu, Majdanku, na Górze św. Anny).
LANDOWSKI, ZEMŁA, JARNUSZKIEWICZ
- POMNIK, (geogr.)
- LIZYKRATESA POMNIK, pomnik w , ustawiony...
- pomnik przyrody, prawnie chroniony wytwór...