Reklama

INDYJSKA SZTUKA

Reklama

początki sięgają III tysiąclecia p.n.e., a nieprzerwany ciąg rozwojowy trwa od III w. p.n.e. do czasów współczesnych; na jej rozwój wpłynęły kultury mezopotamskie, perska, hellenistyczna i chińska; z kolei zaś i.sz. silnie oddziaływała na sztukę Cejlonu, Nepalu, Afganistanu, Azji Środk., Płw. Indochińskiego, Indonezji, w pewnym stopniu także Chin, Japonii, Korei. Do najstarszych zabytków sz.i. należą malowane naczynia ceramiczne i figurki terakotowe (); z neolitu pochodzą malowidła i ryty naskalne w górach Kajmur (okręg Mirzapur), Singhanpur (okręg Rajgarh), Mahadeo (okręg Hoszangabad). Pierwszym etapem rozwoju i.sz. jest sztuka Indusu (ok. 2500-1500 p.n.e.). Okres panowania Ariów po upadku kultury induskiej jest mało znany. Z VI w. p.n.e. zachowały się fragmenty obwarowań miast: Radżgir, Wajsiali i Ahiczczhatra. Najwcześniejsze znane dziś zabytki związane z rozwojem buddyzmu to skalne świątynie wykute w zboczach górskich, tzw. czajtje, z okazałymi fasadami i salami wspartymi na masywnych filarach (Adżanta, VI-VII w. p.n.e., Bhadża, Karli, Kondane), także wykute w skałach klasztory (Naszik - 150 grot, Kanheri k. Bombaju - 109 grot). Wznoszono także stupy - wysmukłe kopce z ziemi obłożone kamieniem, jako odrębne budowle (w Sańczi, Amarawati) lub jako ołtarze w świątyniach (Karli, Adżanta). Od początku budownictwu sakralnemu towarzyszyła dekoracja rzeźbiarska, płaskorzeźby na ścianach, filarach, stupach, od II w. rzeźba figuralna; w niektórych świątyniach występowały też malowidła ścienne (Adżanta, Elura). Bujny rozwój sztuki nastąpił za panowania dynastii Guptów (IV-VI w.); w budownictwie sakralnym ukształtowały się różnorodne formy świątyń hinduistycznych, pokrytych b. bogatą rzeźbą ornamentalną i figuralną: świątynie wieżowe (Bhubaneśwar, Puri, Konarak), skalne (Elura, Mahabalipuram), wielkie zespoły budowli sakralnych z monumentalnymi bramami (zw. gopurami), dziedzińcami, ogromnymi salami wspartymi na filarach (Tańdżawur, Rameśwaram, Ćidambaram); tego rodzaju budownictwo utrzymywało się do XII w. W wyniku podboju Płw. Indyjskiego przez państwa muzułmańskie, pod wpływem kultury islamu, nastąpiły od XII w. przeobrażenia w sz.i.; wznoszono meczety (w Adżmerze, Delhi), często z gigantycznymi minaretami (Kutb Minar w Delhi), lub zamieniano na meczety istniejące świątynie; powstawały mauzolea i monumentalne grobowce, obiekty obronne (Czerwony Fort w Delhi, Tuglakabad, Golkonda) oraz pałace. Najwspanialsze budowle islamu powstały w Indiach za dyn. mogolskiej (XVI-XVII w.), architektami byli przeważnie Hindusi, więc styl muzułmański uległ znacznym przeobrażeniom; stosowano kosztowne materiały wykończeniowe (kolorowe marmury, kość słoniowa, inkrustacje z kamieni szlachetnych), precyzyjny detal (np. koronkowe ażurowe wzory wycinane w kamieniu), budowlom towarzyszyły piękne założenia ogrodowe (pałac Akbara Wielkiego w Allahabadzie, grobowiec Akbara w Sikandra, pałac i ogromny meczet Dżama Masdżit w Delhi, Meczet Perłowy oraz najdoskonalsze dzieło - mauzoleum Tadż Mahal w Agrze). Liczne zabytki arch. islamskiej pozostały w Indiach do dziś. Po brytyjskim podboju Indii wprowadzono style europejskie: neoklasycyzm (Fort St. George w Madras, gmach rządowy i ratusz w Kalkucie), klasycyzm franc. (La Martiniére w Lucknow); w portugalskiej enklawie Goa panował barok iberyjski; Nowe Delhi zostało zbudowane w stylu ang.-neorzymskim z elementami mogolskimi (1912-14 proj. E. Lutyens, R. Baker). Nowoczesną architekturę reprezentuje Czandigarh, stolica Pendżabu, zaprojektowany przez Le Corbusiera (plan urbanistyczny i obiekty użyteczności publicznej). Początki rzeźby indyjskiej sięgają II w. p.n.e. (kolumny stawiane z rozkazu cesarza Asioki z głowicami przedstawiającymi zwierzęta); do najwybitniejszych dzieł staroż. Indii zalicza się dekoracje rzeźbiarskie świątyń w Sańczi, w Adżancie, na Elephancie. Od najdawniejszych czasów rzeźba indyjska była związana z architekturą sakralną, reliefy pokrywały ściany świątyń wykutych w skałach, później wolno stojących, wypełniały powierzchnię stup; od II w. rozwinęła się rzeźba figuralna, widoczne w niej były wpływy hellenistyczne, wytworzył się "apolliński" typ postaci Buddy i bothisattwów (relief skalny w Mahabalipuram przedstawiający zstąpienie Gangi na ziemię, rzeźby w Ganharze, Mathurze). W okresie "klasycznym" za panowania Guptów ustaliły się typy ikonograficzne rzeźb buddyjskich i hinduistycznych, sformułowano zasady rządzące proporcjami i metodą wykonania (obowiązywały przez kilka następnych wieków), z tego okresu pochodzą posągi Buddy i figury władców z Gandhary i Mathury, Budda nauczający z Sarnath, płaskorzeźby w świątyni Wiszny w Deogarh, rzeźby z świątyń Śiwy na Elephancie; na VI-VIII w. datowany jest słynny Trójgłowy Śiwa na Elephancie (Gharapuri) - popiersie, wys. 6 m; z X-XI w. pochodzą nie mniej słynne dekoracje rzeźbiarskie świątyń Kadżuraho. IX-XI w. rozwijała się też rzeźba w metalu: dzieła z brązu, gł. na płd. Indii; także ze złota i srebra (np. w Mathurze było 100 posągów srebrnych i 5 złotych, każdy o wadze 200 kg). Od czasów muzułmańskich rzeźba w sz.i. odgrywała mniejszą rolę. Równolegle z rzeźbą rozwijało się indyjskie malarstwo ścienne; najstarszymi zachowanymi przykładami są freski w świątyniach skalnych Adżanty (powstawały w rozległym okresie, II w. p.n.e. - VIII w.), odkryte 1891; zadziwiają dojrzałością rysunku, piękną kolorystyką, płynnością linii, zmysłowością postaci; przedstawiają sceny z życia Buddy oraz z życia dworskiego. W podobnym stylu są malowidła w świątyniach skalnych w Bagh, Elurze, Tirumalajpuram, Sittanawasal (V-IX w.). Z IX w. pochodzi fresk w Tańdżawurze Śiwa tańczący z dwiema niebiańskimi tancerkami, w którym artysta znakomicie uchwycił ruch. Równocześnie rozwijało się malarstwo miniaturowe ilustrujące religijne teksty (pisane dawniej na liściach palmowych); wyróżniała się buddyjska miniatura w Bengalu, której twórcy przenieśli się w XIII w. do Nepalu, oraz dżinijska miniatura w Gudżaracie; za czasów panowania Mogołów kwitło malarstwo miniaturowe w stylu dworskim (wpływy perskie), zwł. w Radżastanie, i działała tzw. szkoła Pahari związana z dworami w dolinach Himalajów. W XIX w. zaznaczyły się w malarstwie indyjskim wpływy europejskie, rozwija się malarstwo sztalugowe. Na przełomie XIX i XX w. w związku z ruchem narodowowyzwoleńczym powstały tendencje odradzania rodzimej sztuki; czołowym reprezentantem jest R. Tagore (poeta, uprawiał też malarstwo i rysunek). Do wybitnych malarzy XX w. należą: D.P. Roy Chowdhury, Ramkinkar, S. Chaudhuri.

Powiązane hasła:

TAGORE, TAGORE, WIETNAMU SZTUKA, NEPALU SZTUKA, BIRMAŃSKA SZTUKA, PAKISTANU SZTUKA, ANDROKEFALIZM, BOROBODUR, TORANA, TYBETAŃSKA SZTUKA

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama