(łac. futurum = przyszłość)
awangardowy kierunek artystyczny lat 10.-20. XX w. Rozwinął się we Włoszech, Rosji iinnych krajach europ., zaznaczył się wlit., muzyce, malarstwie irzeźbie. F. powstał we Włoszech. Jego gł. teoretykiem iprzywódcą był F.T. Marinetti (Manifest futuryzmu, 1909), który skupiał wokół siebie pisarzy, muzyków iplastyków (m.in. A.Soffici, L.Russolo, U.Bocciomi, C.Carr). Wystąpienia futurystów często miały charakter prowokacyjny, skandalizujący, wymierzone były przeciwko tradycji historycznej i kulturalnej. F. głosił pogardę dla sztuki "elit" "starego świata", afirmację teraźniejszości, cywilizacji, postępu itechniki, maszyny; chylił czoła przed możliwościami twórczymi człowieka. Odrzucał modernistyczną nastrojowość, propagował postawę aktywną. Odkrywał estetykę nowego piękna (zafascynowanie maszyną, aeroplanem). Człowieka ukazywał wkategoriach biologicznych (motyw ciała), pomijając metafizykę. F. opierał się na przesłankach filozofii H.Bergsona (potępienie rozumu, intuicjonizm) iF. Nietzschego (wola mocy). Wliteraturze propagował zerwanie zpsychologią. Jedynym tematem miała być materia, anowa estetyka opierać się na oryginalności, dziwactwach iekstrawagancji. Postulował rozluźnienie wewnętrznej spójności utworu poprzez "uwolnienie" słów, wprowadzenie do języka poetyckiego wulgarnego słownictwa, prozaizmów zżycia miejskiego, żargonu zawodowego. Wtechnice wiersza sięgano po chwyty cyrkowe iśrodki wyrazu filmu. WRosji w f. wystąpiły różne tendencje, najbardziej radykalni byli kubofuturyści (m.in. W.Chlebnikow, W.Majakowski). Futuryści działali także wPolsce (J.Jankowski, A.Stern, A.Wat, B.Jasieński, S.Młodożeniec, T.Czyżewski). Wdziejach sztuki XX w. f. odegrał niezwykle ważną rolę, wyznaczył zrąb problematyki, którą podejmowały różne ruchy awangardowe, zwrócił uwagę na związek sztuki ze zmianami życia spowodowanymi postępującą technicyzacją, podkreślił znaczenie eksperymentu inowości wsztuce.