profanum (łac. sacrum = świętość; łac. profanare = bezcześcić) - wsensie ogólnym poziom życia moralnego irel. wrelacji święte - świeckie, laickie, sfera boskości iświeckości; obie sfery są sobie przeciwstawne iwzajemnie się wykluczają (próba ściągnięcia tego, co święte, do strefy tego, co świeckie, nazywa się profanacją - zbezczeszczeniem), dla bliższej historii zbawienia wszystko jest bowiem objęte zbawczym planem Bożym ijako takie może być uznane za święte lub świeckie. Wsensie filoz. wybór świata wartości (dobra lub zła), termin, który wprowadził do filozofii religii R. Otto. Wsensie kulturoznawczym opozycję s. - p. jako narzędzie badania rzeczywistości wnurt kultury europ. wprowadził M. Eliade (Sacrum - mit - historia), uznając, że wperspektywie historii kultury isztuki opozycja taka wsposób dynamiczny tłumaczy interpretowaną rzeczywistość. Wlit. jest to przede wszystkim opozycja świata wartości: dobra izła, piękna ibrzydoty, prawdy ikłamstwa, świętości igrzechu. Wkonkretnym utworze lit. występuje jako poszukiwanie przez człowieka wartości wyboru życia szczęśliwego. S. - p. przenika całą Biblię, gdzie symbolem sacrum jest np. relacja między człowiekiem aBogiem wKs. Psalmów, iang. lirykę metafizyczną XVII w. S. - p. literacko nacechowane także folklorem dzięki kręgowi różnorodnych skojarzeń, motywów, wątków, legend, mitów, które tworzą nowe wartości, jak np. Św. Graal zbretońskiej legendy, osnutej wokół Króla Artura irycerzy Okrągłego Stołu. Przestrzenią budowania s. - p. wlit. pol. jest np. dwór zpowieści E. Orzeszkowej Nad Niemnem znajbardziej świecką enklawą p. buduarem pani Emilii Korczyńskiej, aw którym s. jest wszystko to, co wpowieści nazywa się "okolicą": zaścianek Bohatyrowiczów, Niemen, dwie mogiły Jana iCecylii oraz czterdziestu powstańców niby świętych bohaterów - męczenników roku 1863. We współcz. lit. "pisarzem s." jest np. M. Białoszewski wPamiętniku zpowstania warszawskiego, p. - G. Bernanos, który również towarzyszy nurtowi zła wcielonemu wupersonifikowanego kusiciela wpowieści Pod słońcem szatana, przybierającego realne kształty wdylogii powieściowej Zbrodnia iRadość. Tajemniczy związek świętości igrzechu jest bardzo częsty wlit. 1. poł. XX w., np. wnurcie kat., wpowieściach F. Mauriaca, G. Greene’a (Moc ichwała) iR. Caillois. Wlit. światowej zło domaga się zawsze dobra, jest niejako warunkiem ujawnienia czy poszukiwania wartości dobra, jak np. wBiesach F. Dostojewskiego. Również jego Zbrodnia ikara jest głęboko chrześc. misterium ogrzechu ipokucie, która odnajduje człowieka przez ujawnienie jego zagubienia, jak whistorii Raskolnikowa iSoni; tak jest też wPodróży do kresu nocy Celine’a, gdzie atmosfera zła jest wyjątkowo gęsta, ajednak iw tej powieści ujawnia człowiek naturalną, silną tęsknotę za czymś, co by przekroczyło ponure osaczenie, za "przejście wNiebo"; wUpadku Camusa - egzystencjalnym rachunku sumienia, publicznej spowiedzi współczesnego człowieka, wpowieści M. Lowry’ego Pod wulkanem, która jest studium zła. Poeta ks. J. Twardowski wwywiadzie powiedział: "Dla mnie największym dramatem jest […] dramat wyboru między dobrem azłem, dramat, który może być […] trudną drogą do dobroci".
sacrum
Słownik języka polskiego