Lietuva
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 80,1% Litwinów, 8,6% Rosjan, 7,7% Polaków, 1,5% Białorusinów, 1,2% Ukraińców; gęstość zaludnienia 54 osoby/km2; miasta zamieszkuje 69% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 65, kobiety - 76 lat; najw. w świecie wskaźnik samobójstw (ok. 40 na 100 tys. mieszk.); wyznania: ok. 80% katolików, nadto protestanci, prawosławni, niewierzący.
USTRÓJ. Republika parlamentarna od 1991; parlament jednoizbowy (Seimas), 141 posłów wybieranych na 4 lata (71 wyłanianych w okręgach jednomandatowych, 70 z list partyjnych); głowa państwa powoływana w wyborach powszechnych na 5 lat; kraj dzieli się na 44 powiaty i 11 okręgów miejskich.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie powierzchni nizinne, o rzeźbie polodowcowej; łagodne wzniesienia na zachodzie do 292 m (Kruopine); klimat umiarkowany ciepły, pod przejściowymi wpływami morskimi; średnia temp. stycznia od 0 na wybrzeżu do -7C na wschodzie, lipca ok. 17C; średni roczny opad 600 mm; gł. rzeka Niemen z dopływami: Mereczanką, Wilią, Niewiażą, Dubissą, Szeszupą; ok. 4 tys. jezior zajmujących 1,5% pow. kraju; najw. Dryświaty - 4,5 tys. ha; rozległe torfowiska (5% pow.), zwł. na Pojezierzu Żmudzkim; lasy gł. sosnowe, świerkowe, dębowo-grabowe zajmują 28% pow. kraju; pastwiska 17%.
GOSPODARKA. Kraj przem.-rolniczy uzależniony w znacznym stopniu od dostaw surowcowych z Rosji; przem. elektromaszynowy, chemiczny, materiałów budowlanych, celulozowo-papierniczy, meblarski, stoczniowy, spożywczy; hodowla bydła i trzody chlewnej (najlepiej rozwinięta z krajów b. ZSRR); uprawa żyta, jęczmienia, buraków cukrowych i pastewnych, lnu, ziemniaków; rozwinięte rybołówstwo morskie, gł. port Kłajpeda; niezła sieć dróg kołowych i kolejowych, spore znaczenie transportu wodnego; kilkanaście szkół wyższych, w tym dwa uniw. (Wilno i Kowno).
HISTORIA. Tereny ob. Litwy zamieszkane były w I tysiącleciu p.n.e. przez plemiona Bałtów, od V w. n.e. współdziałające z plemionami słowiańskimi dla odparcia najazdów Skandynawów, a następnie Germanów; IX–XII w. podzielone na Żmudź i Auksztotę, z kilkoma państwami plemiennymi; ok. 1235 zjednoczone przez Mendoga, pod wpływem zagrożenia najpierw ze strony zakonu kawalerów mieczowych (od 1202), a następnie Krzyżaków (od 1237); 1251 pod naciskiem zakonów Mendog przyjmuje chrześcijaństwo i otrzymuje z rąk papieża koronę; 1260 zrywa z chrześcijaństwem, prowadzi uporczywe walki o niezależność; podczas panowania jednego z jego następców, ks. Giedymina (1275–1341), Litwa obejmuje we władanie ziemie ruskie sięgając terytorialnie po M. Czarne; militarnie ustępuje jednak Krzyżakom, którzy 1345–82 dokonali 96 najazdów (rejz); 1362 opanowali Kowno; 1377 władzę na L. objął wnuk Giedymina Jagiełło, który 1385 zawarł w Krewie unię z Polską; 1387 rozpoczął chrystianizację L.; kolejne akty unii: wileńsko-radomskiej (1401) i horodelskiej (1413) zachowały odrębność Wielkiego Księstwa Litewskiego, przy unii personalnej z Polską i faktycznej polonizacji kraju (a zwł. szlachty); unia lubelska 1569 wprowadziła unię realną; 1697 zrównano prawa Korony i Litwy, wprowadzając j. polski jako urzędowy w miejsce ruskiego; w wyniku rozbiorów początkowo lewobrzeże Niemna wcielono do Prus (resztę ziem litewskich do Rosji); 1807 ziemie lewobrzeżne znalazły się w Ks. Warszawskim, a po jego upadku w Królestwie Pol.; powstanie listopadowe 1830–31 objęło większość ziem litewskich; po jego upadku wzmogły się naciski rusyfikacyjne; pod koniec XIX w. następuje budzenie się świadomości narodowej Litwinów; wokół gazety "Aušra" ("Jutrzenka") zawiązuje się ruch młodej inteligencji, skierowany m.in. przeciw wpływom polonizacyjnym; 1905 narodowy ruch litewski wysuwa żądanie autonomii; podczas I woj. świat. terytorium L. zostaje zajęte przez Niemców, którzy podsycają dążenia niepodległościowe; 1918 Rada Litewska ogłasza niepodległość L., 1920 uznaną przez Polskę i Rosję; w październiku tegoż roku oddziały pol. dowodzone przez gen. Żeligowskiego zajmują Wilno, powstaje tzw. Litwa Środkowa 1922 wcielona do Polski; L. nie uznaje tego aktu, jedynie tymczasowo przenosi stol. do Kowna; 1923 wojska litewskie zajmują rejon Kłajpejdy, sporny z Niemcami; 1926 przewrót dyktatorski Antanasa Smetony; III 1939 Niemcy anektują Kłajpedę (niem. Mamel); IX 1939 ZSRR zajmuje ziemie litewskie należące do Polski (włącznie z Wilnem), a VII 1940 wciela do ZSRR całą Litwę nadając jej status republiki radzieckiej; 1941–45 pod okupacją niem. (łagodną dla ludności litewskiej); po II woj. świat. na mocy układów jałtańskich Litwa pozostaje w ZSRR; w latach stalinowskich rejon wyjątkowo silnego terroru i prześladowań (ok. 400 tys. osób deportowanych); 1989–90 na fali radzieckiej pierestrojki litewska partia komunistyczna występuje z KPZR i sprzymierza się z nacjonalistycznym ruchem opozycji demokratycznej Sajudis; 11 III 1990 prezydent nowo wybranego parlamentu V. Landsbergis proklamuje niepodległość uznaną przez ZSRR 18 miesięcy później; 1991 przystąpienie L. do ONZ i KBWE; 1992 ogłoszenie nowej konstytucji; 1993 całkowite wycofanie wojsk ros., wprowadzenie własnej waluty; także obowiązku wizowego dla obywateli krajów b. ZSRR (z wyjątkiem i ); trudna sytuacja gosp. powodowana ograniczeniami ros. dostaw surowcowych, zwłaszcza ropy naft. i gazu ziemnego, wysoka inflacja; powolna normalizacja stosunków z Polską utrudniona odmienną oceną przeszłości (np. działania AK w Wilnie) i problemem praw mniejszości pol. zamieszkującej gł. rejon Wilna; 1993 wybrano prezydentem A. Brazauskasa; 1993-96 reformy wolnorynkowe, powszechna prywatyzacja; 1996 po wyborach parlamentarnych powrót prawicy do władzy; 1998 zwycięstwo w wyborach prezydenckich reemigranta z USA Valdasa Adamkusa; polityka konsekwentnych zabiegów o przyjęcie do NATO i Unii Eur., zbliżenie z Łotwą i Estonią oraz państwami skandynawskimi, powolna poprawa stosunków z Polską (2005 oficjalne pojednanie kombatantów AK i walczących z nimi wiosną 1944 żołnierzy Lietuvos Vietine Rinktine w wiosce Glinciszki, gdzie Litwini zamordowali 39 mieszkańców sprzyjających Polakom, oraz w msc. Dubinki, gdzie w odwecie Polacy zamordowali 27 Litwinów); 2000 zwycięstwo w wyborach parlamentarnych postkomunistów, kierowanych przez Brazauskasa, który stanął na czele rządu; prezydentem od I 2003 Rolandas Paksas, konserwatywny liberał; wysokie tempo rozwoju gosp. (2002 – 6,7%), %)"), niskie bezrobocie (2005 - 4,3%) uzyskane gł. wskutek emigracji zarobkowej Litwinów (w ciągu 15 lat opuściło kraj ponad 300 tys. osób, czyli blisko 1/10 populacji); w referendum unijnym (2003), przy frekwencji wynoszącej 63% uprawnionych do głosowania, za przystąpieniem do UE opowiedziało się 91% głosujących; na przełomie 2003/04 ujawniono powiązania Paksasa z ros. strukturami mafijnymi, które współfinansowały jego kampanię wyborczą; IV 2004 w drodze procedury impeachmentu wdrożonej przez parlament został pozbawiony urzędu; w rezultacie przedterminowych wyborów na urząd prezydencki powrócił Valdas Adamkus; 1 V 2004 przyjęta do Unii Europejskiej; po krótkim okresie spokoju w polityce wewnętrznej podejrzenia o korupcję w Partii Pracy Wiktora Upsaskicha (oskarżana o powiązanie z rosyjskimi służbami specjalnymi i wymuszanie haraczu od firm otrzymujących dotacje z UE) doprowadziły do upadku koalicyjnego rządu Algirdasa Brazauskasa (VI 2006); V 2008 L. ratyfikuje traktat lizboński; X 2008 wybory parlamentarne wygrywa opozycyjna partia konserwatywna Związek Ojczyzny - Litewscy Chrześcijańscy Demokraci (45 z 141 miejsc w parlamencie) ;jej przewodniczący Andrius Kubilius zawarł porozumienie koalicyjne z Partią Odrodzenia Narodowego, Ruchem Liberalnym Republiki Litewskiej oraz Związkiem Liberałów i Centrum. 2009 prezydentem z dużą przewaga głosów zostaje wybrana Dalia Grybauskaite, wcześniej komisarz UE ds budżetu.
SNIEČKUS, LIETUVA, WILIA, KAUKI, SAPIEHA, CZARNOBYL, KUROŃSKA MIERZEJA, JADWIGA, MAKOWSKI, TYZENHAUZ