sztuka społeczeństw żyjących w epokach poprzedzających pojawienie się pisma; już w okresie starszego i środk. człowiek posiadał umiejętność odtwarzania określonego kształtu i przetwarzania przedmiotów, co stanowi podstawę wszelkiego artystycznego działania. Do najdawniejszych przejawów p.sz. należą kreski i znaki symboliczne w postaci zygzakowatych lub falistych linii oraz negatywowe odbicia dłoni ludzkiej (np. w jaskiniach w Pirenejach i w Argentynie); 35 tys. - 25 tys. p.n.e. tworzono rytmiczne nacięcia na kawałkach kości i kamienia, pierwsze ozdoby, przedstawienia sylwetek zwierząt oraz kobiecych organów płciowych rytych na płytkach kamiennych lub malowanych (Balcayre, La Ferrassie - Francja; Vogelherd - Niemcy); z okresu 25 tys. - 15 tys. p.n.e. pochodzą malowane i rytowane przedstawienia zwierząt, a także postaci ludzkich na ruchomych przedmiotach (kościach, kamieniach) oraz figurki paleolitycznych Wenus (Wenus z Willendorf - Austria, Wenus z Lespugue - Francja, Wenus z Gagarino nad Donem) a także pierwsze rysunki na ścianach jaskiń (Pair-non-Pair, Gargas, La Gréze - Francja); z okresu 15 tys. - 10 tys. p.n.e. (paleolit, kultura wczesno- i środkowomagdaleńska) pochodzą słynne malowidła i ryty na ścianach jaskiń, przedstawiające gł. zwierzęta, najpierw w formie zarysu, potem malowane (Lascaux, Pech Merle, La Madelaine, Font-de-Gaume, Les Combarelles, Rouffignac, Niaux, Montespan - Francja; Altamira, La Pasiega - Hiszpania), a także rzeźbione laski, miotacze kościane i inne zdobione przedmioty (ornamentami i przedstawieniami figuralnymi) znalezione m.in. w Laugerie-Basse, La Madeleine, Isturits (Francja) i El Castillo (Hiszpania); z ok. 8000 p.n.e. pochodzą groty i harpuny z rogu renifera zdobione motywami geometrycznymi, znajdywane na Pojezierzu Mazurskim. W połowie VIII tysiąclecia p.n.e. człowiek porzucił jaskinie, także sztuka wyszła na zewnątrz, rozwijało się malarstwo i ryty oraz reliefy naskalne (przeważnie w miejscach chronionych nawisami skalnymi); sztuka ta zmierzała w dwóch kierunkach: animalistycznego naturalizmu oraz sztuki abstrakcyjnej. Mezolityczną sztukę reprezentują kamienie pokryte schematycznym ornamentem (Mas d'Azil, Francja), "berła" z rogu jeleni z przedstawieniami figuralnymi, zoomorficzna plastyka bursztynowa z Danii i Pomorza (ok. 8000 p.n.e.), sztuka naskalna z Hiszpanii (La Arańa, La Pileta, Ardales, La Cocina), płn. Afryki, Sahary i Afryki Płd.; wyróżniają się odrębnym charakterem malowidła naskalne we wsch. Hiszpanii (Cogull, Alpera, Valltorta) przedstawiające sceny polowań, bitwy, tańce rytualne, pełne ruchu i dynamiki. W neolicie rozwija się produkcja naczyń ceramicznych, a w związku z tym sztuka ich zdobienia (ornamenty nacinane i malowane); rysunki naskalne powstają w Skandynawii, płn. Italii (Val Camonica), w rejonie jez. Onega i nad M. Białym w Rosji, na Płw. Indyjskim; od ok. V tysiąclecia p.n.e. coraz częśtsze są gliniane figurki kobiet i zwierząt (figurka siedzącej kobiety z osady Jolangacz-Depe w płd. Turkmenii), rzadziej mężczyzn ("siedzący człowiek" z osady Predionica, dawn. Jugosławia), coraz więcej pojawia się figurek z metalu i złota ("złoty byczek" z Majkopu na Kaukazie), ozdób z kości, miedzi, bursztynu, kamieni półszlachetnych; pojawiają się budowle megalityczne różnych typów oraz kurhany: "Tolos" z wyspy Bono (3215 p.n.e.), Hypogeum Romeral k. Antequery w Andaluzji (Hiszpania), jaskinia-grobowiec Menga (prowincja Malaga, Hiszpania, ok. 3000 p.n.e.), aleje menhirów w Carnac (Bretania, Francja), sanktuarium Stonehenge (Anglia, ok. 1800 p.n.e.), liczne dolmeny we Francji (przeszło 500), menhiry w Ménec i Kermario, nuraghi na Sardynii, tzw. "talajoty" na Balearach, szkockie "brochs" na Orkadach. Na ziemiach pol. najstarsze ślady twórczości artystycznej człowieka pochodzą z , są to narzędzia krzemienne znalezione w Grocie Nietoperzowej w Jerzmanowicach (35 tys. p.n.e.) oraz wyroby kościane z Jaskini Maszyckiej k. Krakowa zdobione geometrycznym rytem (XIII-X tys. p.n.e.); z V tys. p.n.e. pochodzi ceramika zdobiona motywami geometrycznymi wstęgowymi (wpływ kultur naddunajskich); z IV tys. p.n.e. zabytki tzw. kultury pucharów lejkowatych - naczynia o charakterystycznej rozchylającej się lejkowato górnej części, oraz figurki gliniane zwierząt i ozdobne przedmioty z krzemienia (wydobywanego w kopalni w Krzemionkach Opatowskich); od 2600 p.n.e. następuje rozwój ceramiki (kultura amfor kulistych, kultura ceramiki sznurowej; najpiękniejszą ceramikę z tego okresu znaleziono w Złotej k. Sandomierza); powstają piękne ozdoby z bursztynu; 1800-700 p.n.e. to na ziemiach pol. epoka brązu (okres kultury łużyckiej), powstają ozdoby (diademy, bransolety, szpile) i narzędzia z brązu, różnorodne naczynia ceramiczne i figurki ludzi, zwierząt, ptaków. Pod koniec epoki brązu i w okresie halsztackim epoki żelaza (700-400 p.n.e.) powstają duże osady obronne, m.in. w Biskupinie. Na przełomie V i IV w. p.n.e. pojawiają się, zwł. na płd., wpływy celtyckie (np. wielkie rzeźby kamienne w rejonie góry Ślęża na Śląsku); I w. p.n.e. - V w. wpływy rzym. w związku z funkcjonowaniem szlaku bursztynowego; rodzima kultura zaczęła się kształtować VI-X w., sztuka od X w.
- SUDANU SZTUKA, najstarszymi zabytkami...
- CZESKA SZTUKA, początki sztuki na terenie...
- DUŃSKA SZTUKA, sztukę zaczęli tworzyć...