pojawia się dopiero w 1. poł. XIII w. na sycylijskim dworze ces. Fryderyka Hohenstaufa w Palermo, gdzie poeci uprawiali wzorowaną na prowansalskiej lirykę miłosną - w tym kręgu powstał sonet; w kręgu św. Franciszka z Asyżu w Umbrii rozwinęły się poezja religijna, dialog dramatyczny, misteria. Na przełomie XIII i XIV w. pojawił się w Bolonii i Florencji oryginalny kierunek dolce stil nuovo. Wielką epoką dla lit. Włoch był XIV w., kiedy to powstały Boska Komedia Dantego Alighieri, liryka Petrarki i nowelistyka Boccaccia; XV w. podjął wskazane humanistom przez Petrarkę zainteresowanie sztuką antyczną; we Florencji Medyceusze (Wawrzyniec Wspaniały i in.) wspierali rozwój poezji (A. Poliziano) i filozofii; na dworze margrabiów d'Este w Ferrarze tworzyli L. Ariosto, M. Boiardo, w Neapolu - I. Sannazaro i in.; ważna rola kulturotwórcza przypadła Padwie, Wenecji i in. miastom. W XVI w. renesans wł. zaczął wchodzić w fazę schyłkową; dokonania poezji to gł. twórczość T. Tasso, w prozie pisarzy hist. i polit. (F. Guicciardini, N. Machiavelli, B. Castiglione), w satyrze - P. Aretino; powstała długo żywa w Europie commedia dell'arte; rozwinęła się opera. XVII-wieczna poezja barokowa epatowała sztuczną stylistyką (makaronizm); przerosty formy zwalczano w XVIII w. (pod wpływami franc.), pojawił się klasycyzm w poezji (V. Monti, G. Parini), rozkwitła dramaturgia (tragedie V. Alfieriego, komedia C. Goldoniego, libretta operowe P. Metastasia). XIX-wieczne walki o niepodległość i zjednoczenie Włoch znalazły odbicie w pisarstwie wielu twórców (m.in. G. Carducci, U. Foscolo, G. Leopardi, A. Manzoni, G. Pascoli, G. Verga i in.). W XX w. ton nadają kierunki awangardowe (np. futuryzm, F.T. Marinetti, hermetyzm), reprezentujące różne prądy filozoficzne (G. d'Annunzio, B. Croce, G. Deledda, G. Papini); w dramaturgii najwyższy poziom osiągnął L. Pirandello. Po II woj. świat. w prozie dominował neorealizm, w poezji lat późniejszych nurt neoawangardy; do czołowych pisarzy (niektórych z rozgłosem światowym) są zaliczani: D. Buzzati, I. Calvino, C. Cassola, U. Eco, C.E. Gadda, N. Ginzburg, C. Levi, E. Morante, A. Moravia, G. Morselli, A. Palazzeschi, G. Parise, P.P. Pasolini, G. Pavese, G. Piovene, V. Pratolini, S. Quasimodo (nagroda Nobla 1959), L. Sciascia, I. Silone; czołówka dramaturgów to: U. Betti, E. De Filippo, D. Fo (nagroda Nobla 1997) i inni.
- POLSKA. LITERATURA. ROMANTYZM, Początki romantyzmu...
- MALATESTA, średniowieczny ród...
- SAPEGNO, Natalino (1901-89)