(1890-1918)
reakcja młodego pokolenia lit. na kryzys pozytywistycznej utopii społeczno-moralnej wyraziła się w różnych formach buntu modernistycznego; nadal rozwijał się jednak nurt realistyczny, a do pełnego rozkwitu doszedł naturalizm (G. Zapolska); w początkowym okresie tworzeniu się różnych odmian poezji modernistycznej (symbolizm, impresjonizm; K. Przerwa Tetmajer, J. Kasprowicz, W. Rolicz-Lieder, A. Lange) towarzyszyła krystalizacja programu estetycznego (S. Przybyszewski Confiteor, Z. Przesmycki-Miriam i A. Górski, autor manifestu Młoda Polska, drukowanego 1898 w krakowskim "Życiu"); podjęto hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające ideę wyzwolenia literatury od obowiązku służby społ. i nar.; znamienne dla życia literackiego było tworzenie się grup cyganerii artystycznej (krąg Przybyszewskiego); na początku XX w., w związku z nowymi ruchami społecznymi, dążeniami wyzwoleńczymi i rewolucją 1905, nastąpił zwrot od tendencji modernistycznych ku realistycznym i do tradycji romantyzmu; w poezji objawom ekspresjonizmu (Hymny Kasprowicza) towarzyszył neoklasycyzm (L. Staff); w dramacie obserwujemy bogactwo problematyki i formy: od modernistycznej (Przybyszewski, J.A. Kisielewski) przez ekspresjonistyczną (T. Miciński, K.H. Rostworowski), realistyczną (T. Rittner) po realistyczno-satyryczną (A. Nowaczyński, W. Perzyński); szczególne miejsce zajęła wielostronna twórczość S. Wyspiańskiego (1869-1907), który w swoich nowatorskich, symbolistycznych dramatach pisał o polskich klęskach w wymiarze mitologicznym (Warszawianka, Noc listopadowa), o fikcjach i mitach swojej współczesnością (Wesele, Wyzwolenie), w stylu antycznej tragedii greckiej pisał o zabójstwie rozpustnego księdza przez chłopów i o karze za zbrodnie w żydowskiej rodzinie (Klątwa, Sędziowie); w rapsodach i dramatach niescenicznych stworzył obraz mitologicznej Polski, w którym tkwią wszystkie źródła losu Polaków jego pokolenia. Powieść modernistyczna należy do największych osiągnięć literatury pisanej w j. pol., to ona tworzyła świadomość nowoczesnego narodu polskiego (S. Żeromski, W. Berent, W.A. Strug, W. Sieroszewski, T. Miciński - Nietota), przedstawiała prawdziwy obraz wielkości i nieszczęść społeczeństwa (S. Reymont, W. Orkan, G. Daniłowski); powstał wzór bohatera o szczególnym poczuciu odpowiedzialności społecznej i wrażliwości moralnej (Nienaski z trylogii Nawracanie Judasza, doktor Judym z Ludzi bezdomnych S. Żeromskiego); najintensywniejszą fazę rozwojową lit. pol. przeżywała w okresie 1900-05, kiedy pojawiają się najwybitniejsze utwory autorów starszego pokolenia i debiutują pisarze młodsi, którzy znaczącą rolę odegrają w kolejnej epoce (K. Irzykowski, M. Wolska, T. Boy-Żeleński, A. Nowaczyński, K.H. Rostworowski, L. Staff, B. Leśmian, J. Żuławski); znaczące były dokonania ówczesnej krytyki i eseistyki lit., przełamującej ograniczenia pozytywistycznego determinizmu (W. Feldman, J. Matuszewski, St. Brzozowski jako autor surowej wobec współczesnej literatury Legendy Młodej Polski, K. Irzykowski jako twórca polemicznego traktatu Czyn i słowo), satyrę świetnie reprezentował T. Boy-Żeleński. Po 1905 wydarzenia polit. spowodowały wzrost znaczenia tematów społ. (Róża S. Żeromskiego, Kniaź Potiomkin T. Micińskiego); lata I woj. świat. przyśpieszyły formowanie się programu pol. ekspresjonizmu (Kasprowicz, Berent, J. i W. Hulewiczowie, J. Stur, E. Zegadłowicz, T. Czyżewski), zapowiadającego już światopoglądowo i stylistycznie literaturę kolejnej epoki; Młoda Polska ukształtowała w lit. pol. dominację trzech gł. ośr. artystycznych: Krakowa (, "Świat", "Krytyka", "Museion"), Warszawy ("Chimera") i Lwowa (); literatura powstająca w tych kręgach różniła się przede wszystkim pod względem zaangażowania społ. i polit. (Warszawa i Lwów były na ogół przeciwne wszelkim przejawom konserwatyzmu i radykalniejsze w sferze programu społecznego).
- literatura drugiego obiegu, wydawana poza cenzurą...
- MŁODA POLSKA, półtajna emigracyjna...
- POLSKA. LITERATURA. POZYTYWIZM, klęska kolejnego powstania...