powstała w wyniku stopienia religii najeźdźców gr. z miejscowymi wierzeniami, a następnie (w epoce archaicznej) religia wojowników połączyła się z nastawionymi na płodność kultami uprawianymi przez klasy niższe (połączenie bogów olimpijskich z chtonicznymi). W czasach przedhist. Grecy wyznawali najprawdopodobniej religię przyrody (prymitywizm), obdarzając czcią twórcze siły natury i uznając istnienie duszy (animizm); z tego okresu pochodzi kult Zeusa. Po wielowiekowym okresie rozwoju, po działalności wędrownych śpiewaków (aojdów) ukształtowała się (V-IV w. p.n.e.) politeistyczna i antropomorficzna forma r.s.G. Ponieważ Grecy nie mieli żadnych ksiąg św. o charakterze normatywnym, informacje na temat ich wierzeń zawierają gł. dzieła Homera, Hezjoda i tragików ateńskich. Rozdrobnienie polityczne powodowało, że obok bóstw uznawanych powszechnie (np. Zeus czy Hestia, bogini domowego ogniska) czczono opiekuńcze bóstwa lokalne (np. Atenę w Atenach, Herę w Argos, wszędzie swoich herosów - domniemanych i rzeczywistych założycieli miast i protoplastów rodów), wokół których narastały mity (o sprzecznych niekiedy wersjach). Początki świadomości wspólnoty kult. Grecji (VIII-VI w.) wiążą się z uporządkowaniem wierzeń. Hezjod przedstawił w Teogonii pochodzenie świata i genealogię bogów. Z chaosu (pustej nicości) powstała Gaja (Ziemia), z której wyłonił się Uranos (Niebo), potem powstały: Eros (Miłość), Noc, Eter (światło nieba) i Dzień. Z Gai i Uranosa zrodzili się Tytani, m.in. Okeanos (pramorze), Hyperion (niebiański ogień) i Kronos, który zajął miejsce Uranosa i z Reą (córką Tytanów) spłodził wielu bogów - a wśród nich i Zeusa, który obalił ojca i został królem bogów, zamieszkujących Olimp. Kapłani apollińscy z wyroczni w Delfach ustalili panteon 12 najważniejszych bóstw: Zeus, Hera, Demeter, Hestia, Atena, Afrodyta, Apollo, Artemida, Posejdon, Hefajstos, Ares, Hermes. Bogowie, przedstawiani przez artystów w wyidealizowanej ludzkiej postaci, obdarzeni byli ludzkimi słabościami i przywarami; a chociaż nieśmiertelni - podlegali sile nadrzędnej: Mojrze (Przeznaczeniu). W kulcie Zeusa brak było norm etycznych, pojęcie "cnoty" obejmowało dzielność, roztropność, piękno fizyczne, unikanie pychy (hybris) i unikanie obrazy bogów. Zabieganie o względy bogów wiązało się z szeregiem uroczystości, składano ofiary (krwawe i bezkrwawe), a święta wypełniały modlitwy, procesje, agony (igrzyska gr..). Miejsca kultu przejęto początkowo z religii Minojczyków: szczyty gór, groty, święte gaje, źródła; później pojawiły się świątynie jako mieszkania bogów - obrzędy sprawowano gł. na zewnątrz. Kultem zarządzał najpierw król miasta, później specjalny funkcjonariusz (np. w Atenach archont, zw. też basileus - król), a w rodzinie - ojciec. Rozpowszechnienie (VII w. p.n.e.) kultu Apollina wprowadziło do r.s.G. nowe wartości etyczne i "wolną wolę", pogłębiło pojęcie "cnoty". Z kultem zmarłych wiąże się kult Demeter, dopuszczający do udziału w misteriach także niewolników; każdy z żyjących miał mieć prawo do lepszego losu w przyszłym życiu. Wiarę w nieśmiertelność duszy utrwalała ekstatyczna religia Dionizosa (Zagreus); dzikość jej obrzędów złagodzili kapłani delficcy, łącząc ją z kultem Apollina, a nabrała ona szczególnego znaczenia, gdy po przeobrażeniach stała się podstawą mistycznego orfizmu. Zmiany zachodzące w kulturze gr. w epoce hellenizmu objęły również życie rel. Zjawisko zw. synkretyzmem polegało na stapianiu się różnych kultów i bóstw - w bóstwo jedno, ale nie jedyne. Władcy hellenistyczni w celu zjednoczenia wieloplemiennych społeczeństw wprowadzili kult panującego (wg wzorców wsch.). Coraz częstsze "badania losu" przyniosło kult bogini wyroczni Tyche; babiloński zaś kult gwiazd i planet owocował rozwojem astrologii gnozy i magii. Wyjątkiem były poglądy Euhemerosa (IV/III w. p.n.e.), który w poemacie Święta historia zawarł racjonalistyczną teorię, że bogowie byli pierwotnie ludźmi, którym zaczęto oddawać cześć za ich czyny (teoria ta znalazła wielu zwolenników w staroż. Rzymie).
- GRECJI STAROŻYTNEJ LITERATURA, okres archaicznej lit.(...)
- GRECJA STAROŻYTNA, zasiedlona w paleolicie...
- DELFY, starożytne miasto w...