dawn. Milanów, Villa Nova
dzielnica w płd. części Warszawy o charakterze mieszkaniowym; zespół pałacowo-ogrodowy, dawna podmiejska rezydencja króla Jana III Sobieskiego, jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce. 1677 Sobieski kupił dobra pod Warszawą i rozpoczął rozbudowę istniejącego dworu; po jego śmierci W. kupiła Elżbieta Sieniawska, hetmanowa wielka koronna i kontynuowała przebudowę, w końcu jej wnuczka księżna Izabela z Czartoryskich Lubomirska (twórczyni rezydencji w Mokotowie, Natolinie i Łańcucie) nadała budowli obecny wygląd; 1799 właścicielem pałacu został Stanisław Kostka Potocki, 1805 otworzył tam jedno z pierwszych w Polsce publicznych muzeów, powiększył park i przekomponował go w stylu ang. (1799-1821); podczas II woj. świat. Niemcy ograbili pałac, zniszczyli park; po wojnie zespół przeszedł na własność państwa, 1955-64 przeprowadzono prace konserwatorskie; odzyskano większość zrabowanych dzieł sztuki i pamiątek hist., zrekonstruowano park; obecnie muzeum wnętrz (oddział Muzeum Narodowego w Warszawie) reprezentujące okresy hist. i stylowe XVII-XIX w. Pałac w stylu barokowych rezydencji franc. składa się z gł. korpusu na planie prostokąta (najstarsza część, A. Locci, 1681-96), z czterema narożnymi alkierzami; galerie, zakończone niskimi wieżami z barokowymi hełmami, łączą korpus z bocznymi skrzydłami (Locci i J. Spazzio, przebudowane później przez J.Z. Deybla, 1730-33 i F.M. Lanciego, 1847-48); do skrzydła płd. przylega dawna łazienka Izabeli Czartoryskiej (S.B. Zug, koniec XVIII w.); bogata dekoracja rzeźbiarska (m.in. A. Schlüter, J.B. Plersch) i sztukatorska (F. Fumo, P.J. Comparetti); wewnątrz malowidła (M.A. Palloni, J. Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski); na płd.-wsch. alkierzu zegar słoneczny, dzieło bibliotekarza król. A.A. Kochańskiego i astronoma gdańskiego J. Heweliusza; przed pałacem dwupoziomowy barokowy ogród wł., dalej w kierunku płn. park w stylu ang. z jeziorem; oranżeria (ob. galeria rzeźby barokowej); budynek pompowni (H. Marconi, 1852); altana chińska, most rzymski (1806), ogród różany (poł. XIX w.). W sąsiedztwie zespołu pałacowego znajdują się: kościół (1772, przebudowany w stylu neobarokowym przez Marconiego), stara karczma (z czasów Jana Sobieskiego, przebudowana przez Lanciego ok. 1850), tzw. druga karczma (poł. XIX w.), kuźnia (XVIII w., obecnie restauracja), kordegarda (Zug, 1775-78), grobowiec Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich (Marconi, 1836, rzeźby J. Tatarkiewicz i K. Hegel), nowoczesny pawilon - Muzeum Plakatu (1966-68).
LOCCI, DEYBEL Jan Zygmunt, Milanów, PLERSCH, GRYGLEWSKI, LUBOMIRSKA, FONTANA Józef, CALLOT Claude, JAN III SOBIESKI, VILLA NOVA
- WILANÓW, miejscowość w , powiat...
- wojna polsko-turecka 1683-99, na przeł. 1682-83 Jan...
- CIOŁEK Gerard, (1909-66)