upadek państwa pol. uczynił z wielu ośr. (Kraków, Lwów, Poznań) peryferia imperiów, powodując ich prowincjonalizację. Inaczej jest tylko w zaborze ros., gdzie Warszawa i Wilno zachowują prawie całkowicie swą pozycję adm., kult. i nauk. (1816 zał. UW). W Warszawie działali m.in. S. Staszic (mineralogia, geologia i nauki przyrodnicze), historyk prawa T. Czacki, filolog S.B. Linde (Słownik języka polskiego); w Wilnie - matematyk i astronom Jan Śniadecki oraz jego brat Jędrzej, chemik; anatom L.H. Bojanus, znawca nauk roln. i przyrodniczych M. Oczapowski, filolog klasyczny G.E. Groddeck; w Krakowie - J.S. Bandtkie, lekarz L. Bierkowski, geolog L. Zejszner. Dzieła z pogranicza filozofii, socjologii i historii tworzyli H. Kołłątaj (Porządek fizyczno-moralny, Rozbiór krytyczny zasad historii) i S. Staszic (Ród ludzki), pod wpływem myśli ekon. A. Smitha tworzyli W. Surowiecki i F. Skarbek, metodologiczne podstawy pol. historiografii XIX w. stworzył J. Lelewel; we Lwowie 1817 zał. Ossolineum.
- POLITECHNIKA, (gr.) wielokierunkowa...
- NUMIZMATYKA, dział nauk historycznych,...
- WARSZAWA, stolica , miasto położone...