Sułtanat Omanu
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 88% Arabowie różnego pochodz., 4% Beludżowie, 3% Persowie, 3% Hindusi i Pakistańczycy, ok. 350 tys. zatrudnionych obcokrajowców; gęstość zaludnienia 15 osób/km2; miasta zamieszkuje 11% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 65, kobiety - 68 lat; wysoki przyrost naturalny; wyznania: 84% muzułmanie (w tym 63% ibadyci, 21% sunnici), 15% hinduiści.
USTRÓJ. Monarchia absolutna od 1793; głową państwa sułtan, który skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą (od 1970 Kabus ibn Said ibn Taimur as-Said) i wykonawczą (stoi na czele powoływanego przez siebie rządu); organem pomocniczym w kwestiach ustawodawczych 82-osobowa Nar. Rada Konsultatywna (Madżilis asz-Szura), powoływana przez sułtana spośród przedstawicieli prowincji (wilajatów), kadencja 3 lata; nadto organem doradczym sułtana 41-osobowa Rada Państwa; brak konstytucji, zakaz działania partii polit., obowiązuje prawo muzułmańskie szariat, islam religią państwową; pod względem adm. kraj podzielony na 41 prowincji.
WARUNKI NATURALNE. Powierzchnia wyżynno-górzysta; na północy wzdłuż Zat. Omańskiej góry Al-Dżabal al-Achdar (wys. do 3019 m), w części środk. niziny - pustynia Ar-Rub al-Chali, na płd.-zach. przechodząca z Jemenu część masywu Hadramautu; klimat zwrotnikowy wybitnie suchy, w głębi kraju pustynny; średnia temp. stycznia 20, lipca 35C; roczna suma opadów ok. 100 mm, w górach do 250 mm; brak rzek stałych; na granicy z Arabią Saudyjską duże bezodpływowe słone jezioro (najw. na Płw. Arabskim) Umm as Samim; liczne suche doliny (wadi); wybrzeża górzyste, linia brzegowa (ponad 2000 km) dobrze rozwinięta, ze skalistymi wybrzeżami klifowymi, liczne rafy koralowe.
GOSPODARKA. Podstawą gospodarki utrzymywanej w rękach państwa wydobycie ropy naft. (94% wpływów z eksportu); znaczne zasoby gazu ziemnego, rud chromu, manganu, cynku, niklu; niewielka eksploatacja rud miedzi oraz gipsu; przem. energetyczny, rafineryjny, cementowy, mat. budowlanych, hutnictwo miedzi; rzemiosło; słabo rozwinięte rolnictwo (użytki rolne zajmują 5% pow.), uzależnione od sztucznego nawadniania; uprawa palmy daktylowej, trzciny cukrowej, bananów, lucerny, warzyw i tytoniu; koczownicza hodowla wielbłądów, kóz, owiec i bydła; rybołówstwo przybrzeżne; brak linii kolejowych; sieć drogowa b. rzadka (gł. szlak komunikacyjny wiedzie ze stolicy do portu Salala nad M. Arabskim); międzynar. port lotniczy w Maskat; mimo stosunkowo wysokiego produktu nar. brutto (ponad 5 tys. dol. rocznie) wysoki poziom analfabetyzmu (59%).
HISTORIA. Położone na ważnym szlaku handlowym ziemie O. były zasiedlone już w II tys. p.n.e.; w starożytności słynęły z produkcji pachnideł; ok IX w. p.n.e. zaczyna się osadnictwo arabskie; VII w. n.e. islamizacja; przyjęcie doktryny ibadyckiej; VIII–XVIII w. panowanie wybieralnych imamów ibadyckich, przy ciągłych inwazjach najpierw Persów, potem wahhabitów i Portugalczyków, którzy 1508–1650 opanowali Maskat; w końcu XVIII w. podział O. na 3 jednostki: imamat O., sułtanat Maskatu i O. Traktatowy; 1793 Sultan ibn Ahmad obalił imama Maskatu i zał. obecnie panującą dynastię, która w 1. poł. XIX w. podporządkowała sobie terytoria Iranu, Beludżystanu, Afryki Wsch. i Zanzibaru; od końca XVIII w. wzrost wpływów brytyjskich; w końcu XIX w. narasta konflikt między sułtanem Maskatu a plemionami ibadyckimi rządzonymi przez wybranego imama; 1913–20 wojna domowa, załagodzona przejściowo przez występującą po stronie sułtana W. Brytanię, która równocześnie uznała niezależność imamatu O.; 1949 odkrycie złóż ropy naftowej w O. powoduje agresję Arabii Saudyjskiej na Sułtanat Maskatu, powstrzymaną przy pomocy W. Brytanii; 1954 imamat O. pozbawia kompanie zagr. prawa eksploatacji złóż ropy na swoim terytorium, co powoduje interwencję brytyjską, podbicie imamatu i utworzenie Zjednoczonego Sułtanatu Maskatu i O.; rząd imamatu O. udaje się na emigrację do Egiptu; represje bryt. wobec ludności podbitego imamatu spowodowały parokrotne interwencje ONZ, która w rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego 1966 i 1967 zażądała od W. Brytanii wycofania się z O. oraz likwidacji wszelkich form kolonialnej zależności; 1970 powstał Ludowy Front Wyzwolenia Omanu i Zat. Arabskiej (LFWO), o orientacji promarksistowskiej, popierany zbrojnie przez Jemen Płd.; w tymże 1970 w wyniku przewrotu pałacowego władzę w O. objął syn sułtana Kabus ibn Said, który ogłosił umiarkowany program modernizacji kraju i uniezależnienia go od W. Brytanii; 1971 O. przyjęto do Ligi Arabskiej i ONZ; 1975 stłumienie wojny partyzanckiej przez sułtana, 1976 dzięki mediacji Arabii Saudyjskiej zawieszenie broni z LFWO, amnestia dla rebeliantów, normalizacja sytuacji politycznej; poczynając od lat 80. (po rewolucji w Iranie) O. zacieśnił stosunki gosp. i polit. z USA, m.in. pozwolił na zainstalowanie wojskowych baz amer., w zamian za pomoc gospodarczą; 1985 założono w Maskacie uniwersytet; 1990 O. potępił agresję iracką na Kuwejt; w związku z przewidywanym wyczerpaniem złóż ropy 2020 kraj znajduje się w trakcie rozbudowy przemysłu, przygotowania złóż gazu do eksploatacji, ograniczonej prywatyzacji; równocześnie pomniejsza się systematycznie udział zagranicznych ekspertów w zarządzaniu gospodarką; 1997 O. podpisał traktat z Jemenem ustalający ostateczny przebieg granic między obu państwami; w polityce wewn. umiarkowana demokratyzacja (2000 wybory do Rady Konsultacyjnej, wśród jej członków znalazły się wszystkie ważniejsze siły polit., a nawet dwie kobiety); w polityce zagr. dalsze zacieśnianie stosunków z USA (po zamachu na wieże WTC w Nowym Jorku przystąpienie do koalicji antyterrorystycznej, 2001 zgoda na rozmieszczenie dodatkowych wojsk amer. podczas wojny w Afganistanie, zakupy broni amer. w tym samolotów F-16).
MALIH, INULA, SUŁTANAT OMANU, NIZWA, LIGA ARABSKA, MOMBASA, ACHDAR, MASKAT, DŻABAL ACHDAR, ARABIA SAUDYJSKA