ERYTREA

arab. Eritria, Republika Erytrei

Państwo w płn.-wsch.Afryce, nad M. Czerwonym; graniczy z Sudanem, Etiopią i Dżibuti; pow. 121 144 km²; 4,1 mln mieszk. (2004), stol. Asmara 407 tys. mieszk.; gł. miasta: Dekamere, Massawa, Assab; j. urzędowy: tigrinia, arabski, w użyciu nadto tigre, afar; jednostka monetarna: 1 birr = 100 centów; szacunki PKB na 1 mieszk. 130-700 dol. (2002).WARUNKI NATURALNE. Powierzchnia górzysto-wyżynna; większość kraju położona jest w płn. części Wyż. Abisyńskiej (najw. masyw Soira 3013 m); na płd.-wsch. Kotlina Danakilska z wulkanicznymi stożkami, stanowiąca przedłużenie Rowu Wschodnioafrykańskiego, oddzielona od wybrzeża G. Danakilskimi; wybrzeże silnie rozczłonkowane, nizinne, liczne zatoki, wysepki, rafy koralowe (utrudniające dostęp do Zat. Akaba). Na wybrzeżu klimat zwrotnikowy, gorący suchy (jeden z najgorętszych obszarów Ziemi); średnia temp. stycznia 25^oC, lipca 35^oC; na wyżynach nieco chłodniej (w Asmarze odpowiednio 15 i 17^oC); opady na wybrzeżu do 180 mm rocznie, w głębi kraju 600 mm; częste wieloletnie susze; rzeki gł. okresowe, najw. Mareb, Baraka; nieliczne jeziora; roślinność sawannowa i półpustynna, parasolowate akacje, fikusy, jałowce, krzewiaste zarośla, nad rzekami lasy galeriowe.

LUDNOŚĆ. Gł. plemiona Tigrini (50%), Tigraj (30%) i Afarowie (8%); wyznania: w połowie muzułmanie (gł. na płn. i wybrzeżu), w połowie chrześcijanie obrządku koptyjskiego (na płd. i w głębi kraju); gęstość zaludnienia 34 osoby/km²; niski poziom urbanizacji, większość ludności zamieszkuje wsie (87%); wysoki przyrost naturalny (ponad 60% społeczeństwa stanowią dzieci do lat 15); średnia dł. życia mężczyźni 47 lat, kobiety 50 lat (jedna z najniższych w świecie); 95% ludności stanowią analfabeci.

USTRÓJ. Republika, na podstawie konstytucji z 1997; władza ustawodawcza w rękach jednoizbowego parlamentu (Zgromadzenie Nar.), złożonego z 75 czł. Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia (EPLF) i 75 deputowanych wybranych przez komitety regionalne tejże partii (11 miejsc gwarantowanych dla kobiet); głową państwa i rządu prezydent, wybierany przez parlament; kraj dzieli się na 6 prowincji, zarządzanych przez gubernatorów.

GOSPODARKA. Kraj wyniszczony długotrwałą wojną z Etiopią, doświadczany wieloletnimi suszami, klęskami głodu, uzależniony od międzynar. pomocy humanitarnej; gospodarka oparta na rachitycznym rolnictwie: koczownicza hodowla bydła, kóz, owiec, wielbłądów, uprawa jęczmienia, prosa, sorgo, kukurydzy, orzeszków ziemnych, bananów, kawy, tytoniu, teffu (trawa abisyńska), bawełny; liczne bogactwa mineralne (rudy żelaza, manganu, miedzi, złoto), w niewielkim stopniu eksploatowane; przem. skoncentrowany w Asmarze (włókienniczy, skórzany, spożywczy); drogi kołowe do Sudanu i Etiopii (zdewastowane); gł. porty morskie: Massawa, Assab (obsługujące w czasie pokoju Etiopię); lotnisko w Asmarze.

HISTORIA. Przez wiele wieków siedlisko koczowniczych plemion, ulegających wpływom arabskim, tureckim, sudańskim, często luźno podporządkowanych władcom kolejnych państw etiopskich; od 1890 kolonia włoska (1935 baza do podboju Etiopii); 1941-52 pod zarządem bryt.; 1952 ONZ aprobuje federację Etiopii z E., która zyskuje status prowincji autonomicznej; 1962 aneksja E. przez Etiopię, 1970 narodziny separatystycznego Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia (EPLF) i rozpoczęcie walki partyzanckiej z wojskami ces. Hajle Sellasie; 

1983–85 klęski głodu; w wyniku wojny ok. 750 tys. mieszk. E. uciekło za granicę, gł. do Sudanu; 1989 rozpoczęcie rozmów pokojowych; 1991 wycofanie wojsk etiopskich, utworzenie rządu tymczasowego z Isajasem Afewerki na czele, powrót ok. 430 tys. uchodźców; 1993 w referendum ludność E. opowiada się za niepodległością (uznaną przez Konwent Nar. Etiopii), podpisanie układu pokojowego z Etiopią (gwarantującego jej dostęp do portów w Massawie i Assabie), prace nad konstytucją, przystąpienie do ONZ, OJA i MFW, wprowadzenie liberalnego ustawodawstwa gosp. dla pozyskania inwestorów zagr., prywatyzacja rolnictwa i znaczące nakłady na jego modernizację; 

1997 wybuch nowej wojny z Etiopią o sporne terytorium graniczne (zasobne w wodę), poważne wydatki obu państw na zbrojenia, przy równoczesnej klęsce głodu w Etiopii i niewykorzystywaniu portów Erytrei dla dostaw pomocy humanitarnej; VI 2000 podpisanie, po 2 latach walk, rozejmu kończącego wojnę (układ przygotowała OJA, negocjacje prowadził prez. Algierii, A. Buteflika); od tego czasu granice patrolowały wojska ONZ; koniec 2005 E. zmusiła ONZ do ewakuowania ze swojego terytorium żołnierzy z Europy i Ameryki; 2008 nierozstrzygnięty konflikt graniczny między Erytreą a Dżibuti; 2010 - bitwa pod Tsorona-Zalambessa z Etiopią. 

AFEWERKI Isajas, REPUBLIKA ERYTREI, FALASZE, MASSAUA, DAHLAK, ERITRIA, SŁUPY HERAKLESA, ETIOPIA, SAHEL, ASMARA

• Erytrea, afrykańskie państwo...
• Erytrea, państwo wpn.-wsch. części...
• REPUBLIKA ERYTREI,