(1506-48)
to okres rozkwitu renesansu w P. Kraj zostaje wciągnięty w wojny z Moskwą, towarzyszące odtąd stale naszej historii; w wyniku wojny 1519-21 następuje likwidacja zakonu krzyżackiego i sekularyzacja jego państwa, a władca Prus składa królowi hołd w Krakowie (1525); 1526-29 ostatecznie zostaje wcielone do P. Mazowsze; 1533 Zygmunt podpisuje "wieczysty pokój" z Turcją (przetrwa ok. 80 lat), źle przyjęty w Europie, zwł. w państwach włoskich; 1537 szlachta zwołana na pospolite ruszenie przeciw Mołdawii zajmuje się gł. dyskusjami o wolnościach szlacheckich - jest to pierwszy w P. rokosz przeciw królowi (tzw. wojna kokosza). Następcą Starego zostaje syn, koronowany jeszcze za życia ojca (1530), Zygmunt August. Jego panowanie to pocz. wojen o Inflanty (po sekularyzacji państwa zakonnego), powstanie tzw. ruchu egzekucyjnego (forsowane gł. przez średniozamożną szlachtę postulaty odebrania bezprawnie rozdanych królewszczyzn oraz weryfikacji ich granic i dochodów, ponadto ustalenia "kwarty" - czwartej części dochodów król. przeznaczanych na wojsko i odebranie sądom biskupim prawa do uzyskiwania pomocy starostów w sprawach o herezje i dziesięciny), a przede wszystkim realna unia z Litwą (1569), w wyniku której władca Polski był automatycznie wielkim księciem litewskim. Bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta (1572) otwiera w P. epokę królów elekcyjnych.