najpełniej obnażyły ją wojny z Moskwą (z przerwami 1654-67; początkowo wojska ros. zajęły Smoleńsk, Mińsk, Wilno; mimo pol. sukcesów w kampanii 1660 wojna przynosi P. w traktacie andruszowskim 1667 utratę lewobrzeżnej Ukrainy z Kijowem i Smoleńska) i ze Szwecją (tzw. potop, 1655-56), a zwł. szybka kapitulacja wojsk szlacheckich i magnackich; co prawda pod wpływem szwedzkich łupiestw ożywa wola oporu i w efekcie najeźdźcy zostają zmuszeni do opuszczenia kraju, ale zniszczenia wojenne są ogromne; dodatkowo chcąc uzyskać pomoc Brandenburgii zwolniono jej elektora z zależności lennej z Prus. Nie będąc w stanie zreformować państwa i przemóc samowoli magnaterii zniechęcony Jan Kazimierz 1668 abdykuje, następcą zostaje wybrany dzięki zasługom ojca, Jeremiego, Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-73); za jego panowania w wojnie wypowiedzianej przez Turcję tracimy Kamieniec Podolski. W dniu śmierci króla Jan Sobieski odnosi zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem, co przyniesie mu mimo oporu Litwy (zwł. Paców) wybór podczas elekcji 1674. Był kandydatem stronnictwa profranc. i początkowo realizował politykę zbliżenia z Francją i jej sojusznikiem Szwecją - w celu odzyskania Prus Książęcych; równocześnie trwa wojna z Turcją (do 1676), w której P. odzyskuje Bar i Bracław; nieustępliwość Stambułu podczas rokowań pokojowych stanie się jedną z przyczyn reorientacji sojuszy P. i kiedy 1683 Turcy zagrożą Austrii, Sobieski porzuci plany antypruskie i podpisze przymierze z cesarzem; 12 IX 1683 połączone wojska pol.-austr. (22 tys. Polaków stanowiło ok. 30% tej armii) dzięki atakowi jazdy pancernej (w tym husarii) odnoszą zwycięstwo nad oblegającą Wiedeń armią Kara Mustafy; bezpośrednie efekty dla P. - poza odsunięciem niebezpieczeństwa tur., któremu być może w pojedynkę kraj nie dałby rady - to odzyskanie Podola (bez Kamieńca, zwróconego 1699). Klęską okazuje się 1686 traktat z Rosją () potwierdzający jej zdobycze określone w traktacie andruszowskim oraz dający Rosji możliwość wstawiennictwa w sprawach prawosławnych obywateli Rzeczypospolitej. Nie udało się królowi poskromić opozycji magnackiej, zwł. na Litwie (Pacowie, Sapiehowie). Umarł 1696.