próba uruchomienia stałego teatru (z zespołem franc.) podjęta 1762-63 przez warszawskiego kupca J.F. Albaniego, zakończyła się bankructwem. Ale wielki mecenas sztuki, Stanisław August Poniatowski (sprowadzający do Warszawy zespoły franc., wł. i niem.), zainicjował nowe przedsięwzięcie teatralne, zorganizowane jako subwencjonowana przez niego prywatna antrepryza: w wydzierżawionej Operalni odbyła się 19 XI 1765 premiera Natrętów J. Bielawskiego; 1766-67 repertuar zespołu narodowego (termin oznaczał grę w j. pol.) zasilił kilkoma komediami F. Bohomolec; 1767 antrepryzę zlikwidowano, a 1772 rozebrano zrujnowaną Operalnię. Kolejny teatr publiczny ulokowano 1774 w pałacu Radziwiłłów na Krakowskim Przedmieściu (ob. Urząd Rady Ministrów), a od 1779 w nowo wybudowanym gmachu przy ob. placu Krasińskich; po drugiej przebudowie (1791) mieścił ponad 1200 widzów na parterze i w 4 kondygnacjach lóż; sam gmach zyskał już miano Teatru Narodowego, chociaż występowały w nim również zespoły niem. (m.in. ze sztukami Szekspira), opera włoska (także w nowej odmianie - buffo) i franc. Repertuar składał się gł. z przekładów i adaptacji (m.in. sztuk Moliera); 1781-83 i 1785-89 stale współpracował z Teatrem Nar. F. Zabłocki, wśród autorów pojawili się mieszczanie (m.in. Jan Baudouin, pradziad językoznawcy); aktorów szkolono według reguł franc. klasycyzmu (doskonała recytacja; wyrazisty, ale umiarkowany gest i mimika); zespół liczył ok. 20 osób, ale częste zmiany antreprenerów powodowały jego niestabilność, dzięki niej jednak powstawały nowe ośr., zakładane przez "dezerterów": L. Pierożyńskiego w Lublini (1778), Agnieszkę i Tomasza Truskolaskich we Lwowie (1780), M. Witkowskiego w Krakowie (1781), gdzie solidną antrepryzę założył następnie 1787 J. Kluszewski; zawiązywano zespoły wędrowne (gł. na linii Lublin-Lwów). Rozkwit Teatru Nar. związany był z wydarzeniami polit.; rozpoczął się 1790, gdy z Wilna (gdzie działał od 1785) powrócił ze swym zespołem W. Bogusławski, obejmując dyrekcję (tzw. drugą warszawską); w gorącej atmosferze Sejmu Wielkiego sensację budziły spektakle, poprzez które teatr uczestniczył w walce z przeciwnikami reform: Powrót posła (15 I 1791, przekroczył zawrotną na owe czasy liczbę 10 przedstawień) i sztuki opracowane przez Bogusławskiego (kreującego w nich gł. role): Taczka occiarza (1790), Henryk VI na łowach (1792, zdjęty z afisza na polecenie targowiczan i przywrócony pod presją publiczności) a wreszcie Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1794) - wystawiony dzięki zmyleniu cenzury i przygotowany prawdopodobnie w porozumieniu z organizatorami insurekcji kościuszkowskiej; entuzjazm publiczności spowodował zdjęcie sztuki po 3 przedstawieniach.
- KLASYCYZM STANISŁAWOWSKI, główny nurt lit. doby...
- POLSKA. SZTUKA. KLASYCYZM, rozwijał się od ok.(...)
- klasycyzm w literaturze, 1 . Znaczenie szersze:...