termin rozmaicie definiowany; od czasów Hegla zwykło się rozróżniać "w. od czegoś" i "w. do czegoś"; ta pierwsza to w. negatywna, rozumiana jako brak zewnętrznego przymusu, ta druga to w. pozytywna, w której akcentuje się moment wyboru i możliwość jego zaistnienia; do w. negatywnej, rozumianej jako nieobecność cudzej ingerencji w moje życie, odwołują się przede wszystkim koncepcje liberalne; do w. pozytywnej, jako możliwości wyboru dobra moralnego, odwołuje się tradycja chrześc., dla której w. jest aktem wyboru między czymś a czymś (a nie tylko brakiem przymusu); w tym duchu - jako "możność działania niezależnie od zewnętrznego przymusu" - definiuje w. J. Tischner, próbujący łączyć liberalną i chrześc. tradycję rozumienia w. Niekiedy w. utożsamiana jest z w. polityczną (Rousseau, H. Kelsen), tzn. z możliwością udziału we władzy, powoływania rządu, stanowieniu prawa, kontroli administracji czy nawet państwową suwerennością; w tym kontekście rozróżnia się też w. grupową (narodu lub klasy społ.) i w. indywidualną, niekiedy rozumianą jako w. wewnętrzna (w. subiektywna lub woli); w. wewnętrzna była najważniejsza dla stoików, do ich koncepcji powrócili egzystencjaliści (Jaspers, Sartre), dla których w. stanowi naturę człowieka, to dzięki niej człowiek jest zdolny do negacji, a najwłaściwszym jej przejawem jest akt przeczenia, skierowany na wszystko, co jest lub być może. Często podkreśla się historyczną zmienność rozumienia w., traktowanej jako rodzaj przywileju w starożytności (wolni i niewolnicy) do nowożytnej koncepcji w. jako prawa każdego człowieka, które znalazło wyraz w IV artykule
- wolność, smak wolności, cieszyć...
- wolność, pojęcie wieloznaczne...
- wolność zgromadzeń, należy do grupy takich...