rock
powstała w USA w połowie XX w. z połączenia elementów muzyki country oraz rhythm & bluesa; utwory przeważnie o metrum parzystym, silnie zrytmizowane; przeważają piosenki zwrotkowe, niekiedy pojawia się struktura charakterystyczna dla bluesa; do wyjątków należały utwory czysto instrumentalne (grupa "The Shadows"), wykonywane od początku lat 60. przez zespoły gitarowe, wykorzystujące silne wzmacniacze i efekty umożliwiane przez elektronikę; typowy zespół rockowy tworzyli początkowo: perkusista, kontrabasista (lub gitarzysta basowy), dwaj gitarzyści i pianista (saksofonista), którzy pełnili rolę prowadzących gł. melodię; później instrumentarium ulegało rozmaitym przeobrażeniom (sekcja smyczkowa, organy Hammonda - pod wpływem "czarnej" muzyki rel., sekcja dęta rozbudowana do rozmiarów big bandu, prowadząca riffowy akompaniament). Pierwsza fala m.r. pojawiła się już w latach 40. (S. Lewis, L. Price); były to gł. piosenki wykonywane z akompaniamentem fortepianu lub gitary, w czym przejawił się wpływ country, bluesa oraz - częściowo - czarnego gospel (mimo świeckich tekstów); w r.m. tego okresu prym wiodą muzycy czarni (R. Brown, La Verne Baker), narzucając jej stylistykę typowo bluesową; pierwszym białym wykonawcą, który zyskał znaczną popularność był B. Haley; w połowie lat 50. udało mu się przełamać dominację "czarnego" rocka i zdobyć publiczność melodiami i tekstami nawiązującymi do tradycyjnej, ludowej muzyki Zachodu (country and western); na drugą połowę tej dekady oraz pierwsze lata 60. przypada znaczny rozwój wykonawstwa w tym właśnie stylu, zw. rockabilly (szybki, wyrazisty rytm, proste teksty, nieskomplikowane melodie); najważniejszą rolę odegrał tu E. Presley; jego czarnym konkurentem był przez pewien czas Ch. Berry; "biała" m.r. szybko komercjalizowała się, tracąc bluesowe korzenie (P. Anka, P. Boone, R. Nelson, N. Sedaka, B. Vee. B. Vinton); wśród wykonawców czarnoskórych przeważały grupy wokalne (m.in. The Covers", "The Coasters", "The Olympics", "The Platters" - chętnie słuchane także przez białą publiczność); w tym samym okresie pojawiły się liczne odmiany tańców wywodzących się z tradycji murzyńskich: twist, loco-motion, surf; jednocześnie często sięgano po elementy folklorystyczne, co dało podstawy tzw. folk rocka; dzięki szczęśliwemu połączeniu kilku, najbardziej popularnych cech m.r. w pocz. lat 60. rozpoczęła się olbrzymia, światowa kariera zespołu , ustanawiająca na dłuższy czas niekwestionowaną supremację w muzyce młodzieżowej grup bryt. ("The Rollings Stones", "The Animals", "Them", "Moody Blues", "Peter and Gordon"); m.r. obrastała w specyficzną dla siebie kulturę (stroje, gadżety, sposób bycia), wnikającą gł. w wielkomiejskie skupiska robotnicze, ale także akceptowaną przez studentów i yuppies jako specyficzna moda. Również wśród białych muzyków utrwalił się blues, jako podstawowy, wyjściowy materiał rytmiczny, melodyczny i tekstowy; styl ten uprawiały m.in. grupy brytyjskie: "John Mayall's Bluesbreakers", "Fletwood Mac", "Cream", "Ten Years After" i amer.: "Byrds", "Mamas and Papas", "Simon and Garfunkel", skłaniające się do folk rocka; najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był poeta-pieśniarz B. Dylan; częściowo pod wpływem ideologii hippiesów, poszukujących możliwości "poszerzenia świadomości" dzięki narkotykom, pojawiła się odmiana m.r. zwana psychodelic (dobrym przykładem tej stylistyki, wyrażającej się także w postaci wizualnej, był film Żółta łódź podwodna z udziałem "Beatlesów", ze świetną muzyką J. Lennona, a także piosenki wykonywane przez J. Joplin z zespołem "Big Brother and Holding Company"). Do przełamania swoistej izolacji "czarnej" m.r. przyczynili się m.in. R. Charles, O. Redding, S. Wonder, grupa "The Supremes"; na przełomie lat 60. i 70. ponownie pojawiły się grupy mieszane (m.in. zespół C. Santany, sięgający do tradycji latynoamerykańskiej samby); m.r. zwróciła się ponownie w stronę folkloru czarnej ludności obu Ameryk, przejmując style funky, karaibsko-amer. reggae oraz - nieco później - hip hop i dub; z drugiej strony obserwować można zbliżenie do jazzu (m.in. grupy "Blood Sweat and Tears", "Soft Machine", E. Clapton), przy czym wykonawcy mieszczący się w stylu jazz rocka często debiutowali jako jazzmani (Ch. Corea, H. Hancock, J. McLaughlin); typowym dla lat 70. zjawiskiem jest powstawanie wielkich widowisk, w których wykorzystywano m.r. (musicale Hair, Tommy, Jesus Christ Superstar, Oh, Calcutta!) oraz kompozycji łączących rocka i muzykę symfoniczną (symphony rock); coraz częściej sięgano po zdobycze elektroniki: syntezatory, filtry zmieniające brzmienie instrumentów i głosu, generatory dźwięku (J. Hendrix oraz F. Zappa i B. Fripp z zespołu "King Crimson"); popularne są również tzw. country rock ("Creedence Clearwater Revival") oraz tzw. bubble-gum music - prosta, niekiedy wręcz kiczowata muzyka taneczna; wyposażone w potężne brzmienie, wzbogacone elektronicznymi środkami zespoły grają muzykę coraz mniej skomplikowaną, opartą na wyrazistym rytmie i coraz bardziej agresywnych tekstach, co prowadzi do ukształtowania się stylu heavy rock ("Led Zeppelin", "Deep Purple", "Uriah Heep", "Black Sabbath"); odrębną muzykę, bogatszą kolorystycznie, komponują m.in. zespoły "Yes" oraz "Emerson, Lake and Palmer", "Genesis"; w późnych latach 70. w dużym stopniu pod wpływem reggae formuje się tzw. punk rock, krystalizujący wokół siebie odrębną subkulturę młodzieżową, a odwołujący się do wczesnej fazy powstawania m.r. ("Sex Pistols", "Sham 69", "Jam"); prostota kompozycji jest tu zabiegiem w pełni świadomym, zaś teksty stają się niekiedy wręcz obsceniczne; muzyka ta jednak początkowo nie wchodzi do modnych dyskotek, gdzie królują wykonawcy tacy, jak D. Summer, B. White, I. Hayes, G. Gaynor, grupa "Boney M", nawiązujący częściowo do tradycji soul; w latach 80. pojawiają się kolejne odmiany rocka: new romantic i - na przeciwległym biegunie - heavy metal rock; początek lat 90. to powrót do "czarnej" muzyki wywodzącej się z gett (rap, funky, hip hop). Obok zasadniczych linii rozwojowych m.r., łączących tradycje bluesa, country i rhythm & bluesa, pozostaje twórczość wielu wybitnych muzyków; nie daje się ona jednoznacznie zakwalifikować, zwłaszcza że artyści ci ciągle eksperymentują, szukając najbardziej właściwego dla siebie stylu (Ch. Atkins, M. Tarplin, M. Bloomfield, J. Harris, J. Bruce, J. Cassidy, E. Palmer, Al Kooper, P. Johnson, K. Curtis, I. Garbarek). W Polsce popularność m.r. datuje się dopiero od 1956, gdy umożliwiono oficjalną działalność zespołom i wykonawcom, poszukującym alternatywy dla estetyki muzycznego socrealizmu; mimo "odwilży" wszelkie próby naśladowania zach. rock and rolla traktowano nieufnie i dopiero 1959 powstał pierwszy zespół usiłujący grać taką muzykę ("Rhytm and Blues") - zlikwidowany po paru miesiącach; na określenie pol. m.r. używano zwrotu "big beat", zapożyczonego od tytułu płyty perkusisty A. Blakeya i grupy "Jazz Messengers" (termin ten nie występuje na Zachodzie i jest wynalazkiem środkowoeuropejskim, służącym zmyleniu czujności władz, które w klasycznym, zach. rock'n'rollu widziały symbol obyczajowego, estetycznego i politycznego zepsucia); 1960 powstał zespół "Czerwono-Czarni" (m.in. W. Bernolak, P. Gwoździowski); 1962 w czasie I Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie zadebiutowała grupa "Niebiesko-Czarni" oraz liczni wokaliści, m.in. W. Gąssowski, W. Kędziora-Korda, H. Majdaniec, K. Stanek, J. Ukleja, Cz. Niemen, K. Klenczon; zespół "Niebiesko-Czarni" odegrał w rozwoju pol. rocka rolę niezwykłą: związani z nim byli niemal wszyscy wykonawcy, którzy później stali się idolami (M. Burano, K. Stanek, W. Gąssowski, Cz. Niemen, J. Kossela, A. Nebeski, A. Russowicz, P. Janczerski, B. Dornowski), tworząc własne grupy; zasługą tego zespołu jest wprowadzenie do m.r. elementów pol. folkloru i popularnych piosenek; 1965 uformowały się grupy "Polanie" (grający klasycznego rhythm & bluesa), "Skaldowie" (zespół w pełni profesjonalny, wykorzystujący w oryginalnym, nieco eklektycznym stylu, elementy muzyki poważnej, gł. barokowej i średniowiecznej, jazzu oraz folkloru góralskiego, bliskiego założycielom grupy - braciom A. i J. Zielińskim), "Czerwone Gitary" (w której dominującą rolę odgrywali S. Krajewski, później bezsprzecznie najpopularniejszy kompozytor muzyki popularnej oraz przedwcześnie zmarły K. Klenczon), "Blackout" (ze S. Guzkiem, ps. Stan Borys, A. Nalepą oraz M. Kubasińską; po odejściu Borysa i utworzeniu przez niego grupy "Bizony", zespół przyjął nazwę "Breakout" i zaczął grać - komponowaną przede wszystkim przez Nalepę - undergroundową muzykę bluesową); styl folk uprawiali "Trubadurzy" (z R. Poznakowskim i K. Krawczykiem) oraz grupa "No to Co" (z P. Janczerskim i J. Grunwaldem), nawiązująca zarówno do folkloru polskiego, jak też stylu zespołów skifflowych; w ten sam sposób eksperymentowały potem zespoły "2+1", "Andrzej i Eliza", "Bractwo Kurkowe 1969"; Cz. Niemen po rozstaniu z "Niebiesko-Czarnymi zał. własny zespół "Akwarele" (potem "Niemen Enigmatic"); uprawiał prowokacyjny w ówczesnych warunkach, pełen ekspresji rock, stopniowo ewoluując od soulu, poprzez rhythm & blues w stronę rocka symfonicznego i monumentalnych kompozycji elektronicznych w stylu J.-M. Jarre'a; "heroiczny" okres pol. m.r. zamyka zespół "ABC" (z W. Skowrońskim, H. Frąckowiak i A. Nebeskim); w latach 70. debiutują nowe formacje, grające muzykę bardziej wyrafinowaną i poniekąd alternatywną wobec stylistyki pol. muzyki popularnej: "Dżamble" (z W. Zauchą), "Klan", "Pakt", "Zdrój Jana", "Romuald i Roman", "Laboratorium"; 1974 debiutuje grupa "SBB" początkująca autentyczną muzykę nowego pokolenia Polaków, zrywającą z wyraźnym konformizmem estetycznym; tą drogą pójdą następnie grupy "Krzak", "Exodus", "Perfect" (wylansowana przez lidera tej formacji Z. Hołdysa Autobiografia, stanie się "kultowym" utworem "pokolenia stanu wojennego"); w atmosferze społ. przełomu lat 70. i 80. debiutują "Maanam" (z Korą Jackowską), "TSA", "Republika"; lata 90. wysunęły na plan pierwszy elementy do tej pory nieznane: rap, hip hopa (Kazik, Liroy); często pojawiają się parodie rozmaitych stylów m.r., co wskazuje na obecność estetyki postmodernizmu ("Elektryczne Gitary").
ANDERSON Ian, MOODY BLUES, JUDAS PRIEST, ROLLING STONES, TECHNO, JOPLIN, BLOOD, SWEAT AND TEARS, BIG CYC, PIOSENKA, ROXY MUSIC
- rockowy, [ czytaj : rokowy], rockowy...
- tekst rockowy, odmiana piosenki związanej...
- STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI MUZYKA PROFESJONALNA, pojawiła się w chwili,...