polska emigracja polityczna po powstaniu listopadowym 1830-31, nazwana w ten sposób ze względu na rolę, jaką odegrała w życiu polit., kulturalnym, umysłowym narodu; składała się z wyłączonych spod carskiego aktu amnestyjnego uczestników walk powstańczych, członków Rządu Nar., posłów na sejm, wyższych urzędników, działaczy polit., publicystów, pisarzy, artystów (największy tego rodzaju ruch migracyjny w ówczesnej Europie); do 1862 wyjechało z kraju ok. 20 tys. osób; 3/4 tej liczby stanowili ludzie pochodzenia szlacheckiego, w tym także ci, którzy dobrowolnie odrzucili amnestię, licząc na wznowienie walki wyzwoleńczej; skupiona gł. we Francji (ok. 6 tys. osób), ponadto w Belgii, Anglii, Szwajcarii, Algierii, USA; najważniejszym ośr. polit. i intelektualnym W.E. stał się Paryż. Gł. siłami polit. W.E. były: tzw. Hôtel Lambert, skupiony wokół A.J. Czartoryskiego i reprezentujący orientację konserwatywno-liberalną, Tow. Demokratyczne Pol. (TDP), wewn. zróżnicowane, inicjujące poprzez emisariuszy ruch spiskowy w kraju (działało efektywnie do 1857); z TDP wyodrębniły się 1835 ruchy zdecydowanie radykalne - Lud Polski (Gromady Grudziąż i Humań), rozwiązane 1846; jedną z najważniejszych postaci W.E. był J. Lelewel, kierujący 1831-32 lewicowym Kom. Nar. Pol. i dążący do zjednoczenia wszystkich pol. ośr. emigracyjnych (Kom. Nar. Emigracji Pol.); z ruchem karbonariuszy związana była organizacja Zemsta Ludu, powołana 1832 (wyprawa J. Zaliwskiego do kraju) oraz Młoda Polska (1834-36) stanowiąca człon międzynar. Młodej Europy, wysyłająca równolegle z TDP emisariuszy do Polski (m.in. spisek Sz. Konarskiego); W.E. była infiltrowana przez agentów tajnych służb ros., usiłujących nie dopuścić do zjednoczenia różnych orientacji emigracyjnych i przekazujących informacje o planowanych misjach do kraju (stąd też większość prób zawiązania spisków w Polsce kończyła się fiaskiem i krwawymi represjami). Bogate życie intelektualne W.E. umożliwiały pisma: "TDP", "Postęp", "Demokrata Polski", "Pismo TDP", "Pszonka" (satyryczne), almanach Noworocznik Demokratyczny (związany z TDP), a także zbliżone do A. Czartoryskiego "Le Polonais", "Kraj i Emigracja", "Dziennik Narodowy", "Trzeci Maj", "Wiadomości Polskie". W zależności od usytuowania polit. poszczególne frakcje W.E. usiłowały zmobilizować dla sprawy pol. różne środowiska europejskie: Hôtel Lambert prowadził wielostronną akcję dyplomatyczną i propagandową na dworach i rządach państw zach., zaś kręgi radykalne szukały wsparcia w ruchach demokratycznych i rewolucyjnych we Francji i Włoszech, a także wśród radykałów ros., osiadłych w Szwajcarii; W.E. i jej ideologia (najbardziej znany w kraju był tzw. Wielki Manifest TDP) wywarły znaczny wpływ na przebieg wypadków w Polsce 1846-48, choć wielokrotnie ujawniał się brak rzeczywistego rozeznania w realiach pol. i konflikty między nadmiernym idealizmem ideologów emigracyjnych a rzeczywistymi możliwościami ruchów spiskowych w kraju. Do najwybitniejszych publicystów W.E. należeli: J. Alcyato, W. Darasz, W. Heltman, J.N. Janowski, M. Mochnacki, L. Mierosławski, S. Worcell, T. Krępowiecki, J. Lelewel, W. Plater, W. Kalinka, J. Klaczko; z kręgami emigracyjnymi byli związani najwybitniejsi twórcy pol. romantyzmu: A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, C.K. Norwid, F. Chopin, M. Czajkowski, S. Goszczyński. Silny okazał się nurt ortodyksyjnego katolicyzmu, zabarwiony elementami milenaryzmu i mesjanizmu (Tow. Braci Zjednoczonych, zgromadzenie zmartwychwstańców B. Jańskiego) lub stanowiący sublimację różnych, bezładnie gromadzonych mitów i rytuałów (towianizm); W.E. stworzyła kilka silnych ośr. kulturalnych i edukacyjnych: Tow. Litewskie i Ziem Ruskich (1831-36), Tow. Hist.-Lit. (1832-93), Tow. Naukowej Pomocy (od 1832), liceum pol. zw. szkołą batiniolską (1842-1900), liczne drukarnie i księgarnie (m.in. E. Januszkiewicza, H. Bossandiego, A. Jełowickiego, S. Dembowskiego); publikacje wychodzące w tych centrach przemycano do kraju i następnie powielano w tajnych drukarniach; postawa W.E. miała znaczny wpływ na świadomość nar. i w znacznym stopniu przyczyniła się do wybuchu powstania 1863; wiele elementów składających się na ten światopogląd przejęło kolejne pokolenie emigracyjne po powstaniu styczniowym, zw. młodą emigracją; do tradycji W.E. odwoływała się grupa pol. emigrantów pozostałych w Paryżu i Londynie po II woj. światowej.
EMIGRACJA POLSKA W DOBIE ROZBIORÓW, JAŃSKI, , POLSKA. LITERATURA. ROMANTYZM, ZMARTWYCHWSTAŃCY, POWSTANIE LISTOPADOWE, NIEMCEWICZ, HOTEL LAMBERT, NIEMCEWICZ, DREZNO
- emigracja, udać się na emigrację,...
- emigracja, inaczej wychodźstwo,...
- Wielka Emigracja, emigracja polit. po powstaniu...