^Królestwo Galicji i Lodomerii^^
potoczna nazwa ziem płd.-wsch. (z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego), należących do dawnej Rzeczypospolitej, w XVIII w. wcielonych podczas I (1772) i III (1795) rozbioru do Austrii i pozostających pod jej panowaniem do 1918; obszar ok. 132 tys. km2; zaludnienie wg austriackich spisów w 1803 ok. 4 mln mieszk., w 1910 ok. 7,3 mln, w tym 45% Polaków, 45% Ukraińców, 6% Żydów, 4% innych narodowości; oficjalna nazwa - Królestwo Galicji i Lodomerii, narzucona przez Austrię, wywiedziona z rzekomych praw Habsburgów do Księstw Halickiego i Włodzimierskiego, których władcy (królowie Węgier) używali od XIII w. tytułu: rex Galiciae i Lodomeriae; ziemie zagarnięte w I zaborze nazywano Starą Prowincją, w III - Nową Prowincją; 1809-15 przejściowo część G. przyłączona do Księstwa Warszawskiego i Rosji; po 1818 ustaliło się inne nazewnictwo: obszary na zachód od Sanu (z Krakowem) zwano G. Zach., a obszary na wschód (z Lwowem i przewagą ludności ukraińskiej) G. Wsch.; do 1867 centralistycznie zarządzana i germanizowana prowincja austr. ze stol. we Lwowie; na czele władz stał gubernator, posiadała też G. Sejm Stanowy bez istotnych uprawnień; kraj podzielony był na 18 cyrkułów rządzonych przez starostów, gł. narodowości niemieckiej i czeskiej; j. urzędowy: niemiecki; po powstaniach 1846 (narodowowyzwoleńczym i chłopskiej rabacji) i Wiośnie Ludów1848 przeprowadzono uwłaszczenie chłopów. Przemiany polit. następujące w latach 60. w ces. austriackim i starania autonomistów galicyjskich zaowocowały znaczną autonomią polit. i kulturalną G.; obok mianowanego przez Wiedeń namiestnika (odtąd już z reguły narodowości pol.) powstały takie instytucje samorządowe, jak Sejm Krajowy i Krajowa Rada Szkolna, wyposażone w znaczne prerogatywy. M.in. reaktywowano nauczanie w j. pol. na Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie, wprowadzono j. polski do szkół, a do sądownictwa j. pol. i j. ukraiński; powstała w Krakowie Akademia Umiejętności, utworzono liczne organizacje społeczne, życia kulturalnego (literatury, teatru, czasopiśmiennictwa) nie krępowała cenzura, zwł. w wyrażaniu treści patriotycznych; nastąpiła polonizacja administracji (zwł. w G. Zach.). G. stanowiła obszar zacofany ekonomicznie, o znacznym rozdrobnieniu ziemi, dlatego pod koniec XIX w. stała się regionem masowej emigracji zarobkowej (w latach 1890-1910 rzędu 1 mln osób). Względna swoboda polit. sprzyjała rozwojowi ruchu ludowego, robotniczego i niepodległościowego: 1895 powstało Stronnictwo Ludowe; 1892 Partia Socyalno-Demokr. G. i Śląska Cieszyńskiego; 1897 Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. Równolegle w G. Wsch. przybierał na sile ruch autonomistów ukraińskich, zmierzających do uzyskania większych praw i wyodrębnienia G. Wschodniej jako prowincji; stało się to zaczątkiem konfliktów pol.-ukr. Na początku XX w. G. stanowiła ośrodek życia niepodległościowego; 1908 z inicjatywy PPS-Frakcji Rew. powstał Związek Walki Czynnej z legalnymi formacjami paramilitarnymi Strzelca; po wybuchu I woj. świat. 1914 powstał Nacz. Kom. Narodowy, któremu podlegały Legiony Polskie; 1918 posłowie polscy powołali w Krakowie Polską Komisję Likwidacyjną, która objęła władzę w G. Zach.; 10 IX 1919 traktat w Saint-Germain-en-Laye między państwami Ententy a Austrią ostatecznie przywrócił G. Polsce; 1945 konferencja w Poczdamie dokonała podziału G.; Wsch. wcielono do ZSRR (ob. w Ukrainie), a Zach. przypadła Polsce.
- Galicja, mieszkańcy dawnej Galicji,...
- Galicja, oficjalnie Królestwo...
- namiestnik Galicji, zwierzchnik administracji...